روایت نیویورک‌‌‌تایمز از مذاکرات لحظه آخری در دوحه؛ داستان شیخ و تاجر دیپلمات
چیزی که توافق حماس و رژیم صهیونیستی را در هفته گذشته از خط پایان عبور داد و به سرانجام رساند، مشارکت غیرمحتمل بین فرستادگان رؤسای جمهور فعلی و آینده آمریکا بود که همراه با نخست‌وزیر قطر در جلسات «ماراتن‌گونه» اواخر شب با یکدیگر از نزدیک کار می‌کردند. درحالی که بایدن و ترامپ برای کسب اعتبار با هم رقابت می‌کردند، واقعیت این بود که نمایندگان آنها برای «اعمال فشار نهایی» بسیار مهم بودند و هرکدام از رویکرد‌های متفاوتی برای سوق دادن رهبری اسرائیل به سمت توافق استفاده می‌کردند؛ درحالی که شیخ محمد بر حماس تمرکز داشت.
در اتاقی در طبقه ششم، هیات اسرائیلی (به رهبری روسای دو سازمان اطلاعاتی اصلی اسرائیل) خواسته‌های لحظه آخری خود را داشتند. بنیامین نتانیاهو می‌خواست اسامی آن تعداد اسرای فلسطینی را که قرار است اسرائیل در جریان آتش بس آزاد کند، روشن سازد. درحالی که دستیاران او تلاش می‌کردند تا مشکل نهایی را حل کنند، «شیخ محمد» با «برت مک‌گورک»، مذاکره کننده اصلی بایدن و «استیو ویتکاف»، نماینده رئیس جمهور منتخب دونالد ترامپ، در دفترش نشست و امیدوار بود که تلاش‌های آنها به هدر نرود. این گزارش از روز‌های پایانی مذاکرات مبتنی بر گفت‌و‌گو با ۹نفری است که در مذاکرات شرکت داشتند یا در جریان آن قرار داشتند که برخی از آنها به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند.
به گزارش دنیای اقتصاد به نقل از نیویورک‌‌‌تایمز، آتش بسی که در نهایت در نشست خبری دیرهنگام اعلام شد-ساعاتی پس از درخواست جدید اسرائیل- تفاوت چندانی با نسخه‌هایی که در سال گذشته توسط میانجی‌گران مصری، قطری و دولت بایدن (که نمایندگانش مکرر با طرف‌های متخاصم در تمام سال ۲۰۲۴ در قاهره، دوحه و چندین پایتخت اروپایی دیدار می‌کردند) ارائه شد نداشت. چیزی که این توافق را در هفته گذشته از خط پایان عبور داد و به سرانجام رساند، مشارکت غیرمحتمل بین فرستادگان روسای جمهور فعلی و آینده آمریکا بود که همراه با نخست وزیر قطر در جلسات «ماراتن‌گونه» اواخر شب با یکدیگر از نزدیک کار می‌کردند. درحالی که بایدن و ترامپ برای کسب اعتبار با هم رقابت می‌کردند، واقعیت این بود که نمایندگان آنها برای «اعمال فشار نهایی» بسیار مهم بودند و هرکدام از رویکرد‌های متفاوتی برای سوق دادن رهبری اسرائیل به سمت توافق استفاده می‌کردند؛ درحالی که شیخ محمد بر حماس تمرکز داشت.
از یکشنبه گذشته (یعنی ۲۳دی ماه۱۴۰۳ برابر با ۱۲ژانویه۲۰۲۵)، هیات‌های اسرائیلی و فلسطینی و همچنین آن دو آمریکایی روز‌های طولانی را در مجتمع نخست وزیری، نزدیک به بازار قدیمی در مرکز شهر دوحه سپری کردند. این هیات‌ها که مستقیما با یکدیگر صحبت نمی‌کردند، در اتاق‌های مختلف در طبقات مختلف حضور داشتند و مقامات قطری و مصری پیام‌هایی را بین دو طرف منتقل می‌کردند. «توماس آر. نیدس»، سفیر سابق ایالات متحده در اسرائیل گفت: «آنها شریک طبیعی نیستند، اما ترکیب این سه فرد و سه دنیایی که آنها نمایندگی می‌کنند، تنها چیزی بود که این کار را به سرانجام رساند. از همه طرف باید فشار اعمال می‌شد؛ فشار جهان عرب، فشار بایدن و فشار ترامپ.»
مجموعه‌ای از مقامات، طرف‌ها و واسطه‌ها به پیشبرد مذاکرات برای بیش از یک سال کمک کرده بودند. در طرف آمریکایی، مک‌گورک به نظارت بر تلاش‌های میانجی گرانه ایالات متحده از هفته‌های آغازین جنگ در کنار دیگر بازیگران کلیدی، از جمله ویلیام برنز، رئیس سیا کمک کرده بود. اما در روز‌های پایانی این تلاش‌ها به یک «سه گانه» رسید. این مک گورک (دیپلمات کهنه کاری که مدت‌ها بر خاورمیانه تمرکز داشت) بود که نزدیک به یک سال پیش به تدوین جزئیات پیچیده قرارداد کمک کرد.
این ویتکاف (سرمایه گذار املاک و مستغلات که با ترامپ گلف بازی می‌کند) بود که در متقاعد کردن اسرائیل برای موافقت نهایی با مفاد قرارداد نقش اساسی داشت و این شیخ محمد بود که حماس را متقاعد کرد تا به سازش‌های اساسی دست بزند؛ درحالی که برای هر دو طرف فضای اداری‌ای برای بحث در مورد جزئیات نهایی فراهم کرد.
توافقی که آنها امضا کردند وقفه‌ای حداقل «شش هفته»ای در جنگ ایجاد می‌کند که طی آن حماس موافقت کرده است که ۳۳ گروگانی را که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسارت گرفته شده بودند به تدریج آزاد کند. در مقابل، اسرائیل متعهد شده است که به تدریج حدود ۱۰۰۰ اسیر فلسطینی را آزاد کند که برخی از آنها در حال گذراندن حبس ابد هستند و به صد‌ها هزار آواره غزه‌ای هم اجازه داده به خانه‌های خود بازگردند.
این توافق بسیار شبیه به پیشنهاد‌هایی است که دو طرف بین ماه‌های مه و ژوئیه ۲۰۲۴ تقریباً با آن موافقت کردند. این گفت‌و‌گو‌ها در بحبوحه اختلافات در مورد ایجاد آتش بس دایمی یا موقت، اینکه آیا به آوارگان غزه اجازه داده می‌شود تا به خانه بازگردند و چگونه، چگونه و چه زمانی نیرو‌های اسرائیلی ممکن است از غزه عقب نشینی کنند و چه تعداد گروگان را حماس ممکن است در هفته‌های اول آتش بس آزاد کند، انجام شد در نتیجه، جنگ به درازا کشید و منجر به کشته شدن ده‌ها هزار فلسطینی دیگر و همچنین چندین گروگان اسرائیلی شد.
منتقدان نتانیاهو را به خرابکاری در مذاکرات برای جلوگیری از فروپاشی ائتلافش متهم کردند که شامل قانون گذاران مخالف این توافق هم بود. برخی دیگر گفتند که حماس عمدا مذاکرات را طولانی کرده به این امید که اسرائیل در یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر با متحدان حماس (در لبنان، ایران و یمن) گرفتار شود. در برخی مواقع، قطر از ادامه میانجی‌گری خودداری کرد و هر دو طرف را به «تعامل بی خلوص» متهم کرد. پس از انتخاب مجدد ترامپ در نوامبر (حتی قبل از اینکه رئیس جمهور منتخب به حماس هشدار دهد که اگر گروگان‌ها تا قبل از مراسم تحلیف او آزاد نشوند، «همه جا جهنم می‌شود») تحرک به مذاکرات بازگشت. او ویتکاف را که تجربه دیپلماتیک نداشت؛ اما روابط تجاری رو به رشدی در قطر داشت، به‌عنوان فرستاده خود در خاورمیانه منصوب کرد. ویتکاف در ماه سپتامبر با ترامپ گلف بازی می‌کرد و که همین زمان بود که مقامات مجری قانون از سوءقصد به جان رئیس جمهور سابق و آینده خبر دادند.
به گفته دو نفر از افراد مطلع، اعضای دولت بایدن بی سروصدا به سراغ ویتکاف رفتند تا ببینند آیا می‌توانند با یکدیگر در مذاکرات آتش بس همکاری کنند. به گفته یکی از همین افراد مطلع، با وجود شکاف‌های سیاسی گسترده بین دو رئیس جمهور، مک گورک و ویتکاف شروع به هماهنگی کردند و گاهی اوقات چندین بار در روز با هم صحبت می‌کردند. بااین حال، شکاف گسترده بین حماس و اسرائیل همچنان باقی ماند.
کمی قبل از کریسمس، درحالی که تنها چند هفته از ریاست‌جمهوری بایدن باقی مانده بود، مک گورک ناامیدانه از سفر به دوحه بازگشت. به گفته دو نفر از افراد آشنا به تفکرات او، مک گورک به قطری‌ها گفت تا زمانی که حماس سیگنال واضحی از علاقه خود به یک معامله اعلام نکند، به قطر بازنمی‌گردد.
به گفته دو نفر مطلع از این روند، آن لحظه در نخستین روز‌های ژانویه فرارسید. مردم گفتند که «شیخ محمد» حماس را متقاعد کرد تا اسامی بیش از ۳۰ گروگانی را که در شش هفته اول آتش بس آزاد می‌شوند، تایید کند؛ اقدامی که مدت‌ها مورد انتظار بود و نشان می‌داد که این گروه واقعا به یک معامله علاقه‌مند است. دلیل تغییر حماس همچنان نامشخص است، اما تحلیلگران می‌گویند که ضربات اسرائیل به متحدان حماس باعث شد این گروه احساس انزوا کند؛ درحالی که تلفاتش در میدان نبرد هم دلیلی دیگر بر این تغییر رویکرد می‌تواند باشد.
به گفته دو فرد مطلع از این رویداد، مک گورک هنگام شرکت در جشن تولد دخترش در یک پارک سرپوشیده ترامپولین در ۴ ژانویه از این موفقیت مطلع شد. او میهمانی را نیمه کاره رها کرد و بلافاصله به دوحه رفت تا با شیخ محمد، همتایان مصری او و مذاکره کنندگان اسرائیلی ملاقات کند. ویتکاف در ۱۰ ژانویه به او ملحق شد و آن دو با شیخ محمد توافق کردند که آمریکایی‌ها به طور مشترک بر فشار بر اسرائیل تمرکز کنند درحالی که نخست وزیر قطر حماس را تحت فشار قرار دهد. عمده اختلافات باقی مانده بر روی عمق منطقه حائلی بود که اسرائیل به دنبال حفظ آن در داخل مرز‌های غزه بود و همچنین تعداد اسیران برای مبادله با گروگان‌های مجروح و بیمار. به گفته چهار مقامی که در جریان این مسائل قرار گرفتند، این دیدار پس از توقف کوتاه ویتکاف در بیت‌المقدس در شنبه گذشته (روز شبّات یهودیان) بود که پیشرفت جدیدی را به همراه داشت.
ویتکاف با نتانیاهو و مقامات ارشد اسرائیلی در دفتر نخست وزیر در قدس دیدار کرد و مک گورک نیز از طریق تلفن به بحث پیوست. به گفته یکی از افراد مطلع از این بحث، این دو آمریکایی به نتانیاهو فشار آوردند تا در مورد دو مانع بزرگ آخر نرمش به خرج دهد. مک گورک به نتانیاهو هشدار داد که در خطر از دست دادن شانس خود برای امضای قرارداد است. سپس ویتکاف فشار لازم را اعمال و به نتانیاهو تاکید کرد که ترامپ می‌خواهد این معامله انجام شود. چهار مقام گفتند که پس ازاین دیدار، به نظر می‌رسید که نتانیاهو نگرش خود را تغییر داده است. او بلافاصله به چهار مذاکره کننده ارشد خود - از جمله «دیوید بارنیا»، رئیس سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل، و «رونن بار»، رئیس جاسوسی داخلی اسرائیل - دستور داد که به دوحه بروند.
در چهار روز بعد، شیخ محمد، میزبان یک سلسله جلسات ماراتن گونه (عمدتا در دفتر شخصی خود) بود؛ درحالی که مقامات حماس، مذاکره کنندگان اسرائیلی، افسران اطلاعاتی مصر و دو آمریکایی با او صحبت کردند، گاهی اوقات تا پاسی از صبح. تیم‌های اسرائیل و حماس، در طبقات مختلف، هرگز یکدیگر را ندیدند. آنها به نوبت برای اطلاع از آخرین موقعیت دشمن خود وارد دفتر نخست وزیر قطر می‌شدند. گاهی اوقات ماهیت ساختار فرماندهی حماس مانع پیشرفت می‌شد که رهبرانش در قطر را ملزم می‌کرد تا جزئیات خاصی را با همتایان خود در غزه که همگی مخفی هستند و دسترسی به آنها سخت است بررسی کنند.
مک گورک و ویتکاف نیز اغلب با روسای مربوطه خود تحولات را چک می‌کردند. به گفته یک فرد آشنا، در برخی مواقع، مک گورک با بایدن صحبت می‌کرد درحالی که ویتکاف، چند متر دورتر، با ترامپ یا تیمش تلفنی گفت‌و‌گو می‌کرد. «محمد الخلیفی» وزیر مشاور در امور خارجی قطر گفت: «ما کلمه به کلمه، جمله به جمله و فرمول به فرمول مذاکره می‌کردیم. این امر از نظر ذهنی و جسمی خسته کننده می‌شود». به گفته سه نفر از آشنایان، بزرگ‌ترین موفقیت نزدیک به نیمه شب یکشنبه (۲۳ دی ماه) بود. به گفته یکی از افراد مطلع، شیخ محمد به این دو آمریکایی گفت که اگر اسرائیل بتواند دو سازش دیگر انجام دهد، «این معامله می‌تواند بسته شود.»
مک گورک و ویتکاف با هم از راهرو به سمت اتاق اسرائیلی‌ها رفتند؛ جایی که مذاکره کنندگان تلفنی با نتانیاهو در حال صحبت بودند. آمریکایی‌ها با پیوستن به این تماس، به نخست وزیر اسرائیل گفتند که در صورت موافقت وی با اندکی افزایش در تعداد زندانیان درگیر در مبادله و همچنین اندکی کاهش در عمق منطقه حائل، می‌توان به توافق رسید. پس از یک جدال درازدامن به زبان عبری بین نتانیاهو و تیمش، آنها مصالحه کردند. آمریکایی‌ها بازگشتند تا شیخ محمد را در جریان قرار دهند. به گفته یکی از افراد آشنا به این مذاکرات، نخست وزیر قطر به نمایندگان گفت: «ما یک معامله خواهیم داشت.»
پس از یک سال شکست، حوالی نیمه شب یکشنبه (۲۳ دی ماه)، آنها فکر کردند که توافقی در دست دارند، مشروط به مشاجره بر سر «جزئیات کوچک نهایی». بااین حال، چهارشنبه مشکلات بیشتری به وجود آمد. با برنامه ریزی خبری برای عصر، حماس ناگهان تلاش کرد تا بحثی را در مورد اینکه نیرو‌های اسرائیلی چه مقدار زمین را در امتداد مرز بین مصر و غزه در کنترل خواهند داشت، دوباره مطرح کند.
سپس، پس از آن که رهبران مصر و قطر حماس را متقاعد کردند که از این خواسته عقب نشینی کند، اسرائیل برای شفاف سازی بیشتر در مورد اینکه کدام اسیران فلسطینی آزاد خواهند شد، فشار آورد. هزاران مایل دورتر، در دفتر بیضی شکل، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، با بایدن و معاون رئیس جمهور کامالا هریس، منتظر اخبار مک گورک نشسته بودند.
به گفته یکی از آشنایان به این بحث‌ها، حتی زمانی که شیخ محمد سرانجام چهارشنبه شب (۲۶ دی ماه) این معامله را اعلام کرد، هویت آخرین زندانیان توسط دو طرف هنوز در حال روشن شدن بود. اما یکی دیگر از افراد آشنا به این مباحث گفت، مک گورک و ویتکاف به اندازه کافی اطمینان داشتند که به روسای خود اطلاع دهند که آتش بس حاصل خواهد شد. آن کشمکش نهایی تا روز پنج‌شنبه (۲۷دی ماه) ادامه یافت و مک گورک و ویتکاف در نهایت همان شب قطر را ترک کردند. این معامله تثبیت شد و به این ترتیب، تعاملات مک گورک و ویتکاف یکی از غیرمحتمل‌ترین ترکیب‌ها در تاریخ دیپلماتیک بود.
