«حمام قجر قزوین» یکی از بزرگترین حمام‌های تاریخی ایران
حمام قجر یکی از بزرگترین حمام‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود که در محله عبید زاکانی قزوین قرار دارد. این حمام تاریخی که ساخت آن مربوط به دوره صفویه است هم اکنون به عنوان موزه مردم‌شناسی قزوین فعالیت می‌کند.
تریبون اقتصاد حمام قجر یکی از حمام‌های تاریخی ایران است که برخلاف نامش که در ابتدا همه فکر می‌کنند مربوط به دوره قاجار است؛ در دوره صفویه ساخته شده است. امروز این حمام تاریخی به‌عنوان موزه مردم‌شناسی قزوین دایر است و گردشگران می‌توانند علاوه بر بازدید از جزئیات معماری و تزئینات بنایی این حمام، با فرهنگ و آداب و رسوم مردم قزوین آشنا شوند.
به گزارش ایسنا بسیاری از تاریخ‌نگاران قزوین را شهر آب انبارها و گرمابه‌های ایران می‌دانند و قجر یکی از کهن‌ترین و بزرگترین گرمابه‌های ایران است. این بنای تاریخی در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۶۰۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تاریخچه حمام قجر
حمام قجر به دستور شاه عباس دوم صفوی توسط امیر گونه‌خان که از سرداران شاه بود، ساخته شد و در ابتدا حمام شاهی نام داشت. در دوره قاجار به‌دلیل اینکه معمار بنا از خاندان قاجاریه بود، نام حمام به «حمام قجر» تغییر پیدا کرد.
تاریخ احداث این حمام به سال ۱۰۵۷ هجری قمری برمی‌گردد. در دوره‌ای تاریخی، معماران بنا برای ماندگاری تاریخ ساخت، آن را به‌صورت شعر نوشته و با احتساب عدد ابجد، تاریخ ساخت آن درج شده است.
ساخت از لطف شاه حمامی/ به لطافت قبول هر مقبل/ چون یکی از درون برون آید/ «صحت عافیت» بود تاریخ؛ «صحت عافیت» تاریخی است که بر اساس حروف ابجد، همان سال ۱۰۵۷ هجری قمری است.
این بنای تاریخی حتی تا سال‌ها پس از انقلاب نیز کاربری گرمابه را داشته و مورد استفاده مردم بوده اما بعد از ساخت حمام خصوصی در منازل، کم‌کم حمام قجر نیز کاربری خود را از دست داد و برای مدتی بدون رونق باقی ماند تا آنکه در سال ۱۳۷۹ این بنای نفیس توسط اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین خریداری و با سرمایه‌گذاری شهرداری قزوین و مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت شد و هم‌اکنون این مجموعه به‌عنوان موزه مردم‌شناسی فعالیت می‌کند.
جزئیات معماری حمام قجر قزوین
مساحت حمام قجر بالغ‌بر ۱,۰۴۵ مترمربع است. این حمام تاریخی از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده است و به این ترتیب زنان و مردان به صورت همزمان می‌توانستند از گرمابه استفاده کنند.
اگر از معماری گرمابه‌های ایرانی مطلع باشید می‌دانید که همه حمام‌های ایرانی از سه بخش اصلی سربینه، میاندر و گرمخانه تشکیل شده‌اند که به نوعی اصول معماری هستند. این حمام‌ها بر اساس طب سنتی طراحی شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که از سربینه تا گرمخانه، دما و رطوبت به‌تدریج افزایش می‌یابد.
معماری داخلی حمام قجر چگونه است؟
درب اصلی حمام رو به جنوب باز می‌شود در همان ابتدا راه‌پله‌ای مارپیچی مخاطب را به سربینه می‌رساند. درب دیگری نیز از سمت غرب به حمام راه دارد که در گذشته مخصوص بانوان بوده است.
به سربینه حمام که می‌رسیم، یک حوض زیبا در وسط آن قرار دارد، سربینه فضایی سرد و خشک دارد و به شکل هشت ضلعی ساخته شده است. همچنین مشابه سایر حمام‌های ایرانی و اسلامی سربینه حمام قجر نیز از دو طاق جناغی در بخش شرقی و غربی تشکیل شده است. در اطراف حوض سکوهایی وجود دارد که در گذشته محل رختکن بود و در حال حاضر بخشی از اشیا موزه مردم‌شناسی در آن قرار گرفته‌اند.
سربینه به‌عنوان مکانی برای تعویض لباس و آماده‌شدن برای استحمام استفاده می‌شد و توسط راهرویی که دارای طاق جناغی بسیار باریکی است، مخاطب را به گرمخانه می‌رساند.
مابین سربینه و گرمخانه فضایی تحت عنوان میاندر است؛ فضایی که سربینه و گرمخانه را از هم جدا می‌کند. این تفکیک فضایی از طریق راهروها و هشتی‌های طولانی صورت می‌گیرد تا افراد هنگام خروج از حمام به‌طور ناگهانی از هوای گرم وارد هوای سرد نشوند.
و اما گرمخانه فضایی است که استحمام در آن صورت می‌گرفت این قسمت از فضا، دارای اتاقک‌هایی برای شست‌وشو در شرق و غرب آن است، همچنین این فضا شامل خزینه آب گرم، حوض آب سرد، اعیان‌نشین و آب‌انبار است. انتقال آب در حمام قجر از طریق لوله‌های سفالی یا اصطلاحاً «تنپوشه‌های سفالی» صورت می‌گرفت. ازاره گرمخانه تا ارتفاع ۱٫۵ متر کاشی‌کاری شده و رسمی‌بندی و یزدی‌بندی سقف‌ها جلوه‌ای بسیار زیبا و شاهانه به این حمام داده است.
تزئینات حمام قجر
کاشی‌کاری بخشی جدانشدنی از معماری ایرانی به خصوص در دوره صفویه است و این حمام نیز از تزئینات کاشی‌کاری مستثنی نیست. کف این حمام با سنگ مرمر پوشیده شده است.
نور حمام توسط فضایی به عنوان نورگیر تأمین می‌شود که این نورگیر در بخش مرکزی گنبد آجری شکل حمام است.
حمام قجر نسبت به سطح خیابان پایین‌تر ساخته شده و برای تأمین نور و تهویه، جام خانه‌هایی در سقف آن‌ها تعبیه شده است که علاوه بر کاربرد، نمای زیبایی دارد.
موزه مردم شناسی حمام قجر
موزه مردم‌شناسی حمام قجر در حال حاضر به موزه مردم‌شناسی تغییر کاربری یافته است و از سه بخش تالار اقوام، مشاغل و آیین‌ها تشکیل شده که به‌وسیله مجسمه‌هایی در اندازه‌های واقعی، زندگی روزمره مردم را نشان می‌دهند. در قسمت سربینه زندگی اقوام غالب ساکن قزوین مانند تات، کرد، لر، ترک و مراغی به معرض نمایش گذاشته است.
در تالار میاندر، آیین‌های سیزده بدر، پنجاه بدر و مراسم سوگواری امام حسین (ع) و در قسمت آخر نیز ۶ شغل حجامت، مکتب‌خانه‌داری، بارفروشی، آهنگری، تعزیه‌خوانی، دعانویسی و حلاجی قابل بازدید هستند. برای شکل‌گیری این موزه پژوهش‌های بسیاری انجام شده است. به همین خاطر، نمی‌توان هیچ تناقض تاریخی و فرهنگی در آن یافت.
نقش‌برجسته‌ای از مراسم آیینی پنجاه بدر در قزوین، بازسازی مراسم انگورچینی، تابلوی مراسم ۱۲ محرم، زین اسب اولین شهردار قزوین (میرزا حسن شهیدی)، طایفه تات، طایفه کردها، طایفه ترک‌ها، طایفه مراغی‌ها، زین شتر مربوط به دوره قاجار، سنت شیرواره، سنت پخت شیرینی خانگی در قزوین، دست‌فروشی با چرخ‌های دستی در گذرهای شهری، نمونه کارگاه مسگری و سفیدگری ظروف مسی، لباس عروسی سنتی قزوینی، چنگ قائم الزاویه دوره اسلامی، سماور برنجی متعلق به بلدیه قزوین، ظرف مسی حمل آب، ظرف روغن مسی (مربوط به دوره قاجار) از مهمترین آثار موزه هستند.
حمام قجر کجاست؟
آدرس: شهر قزوین، بلوار نادری، خیابان عبید زاکان، کوچه محمدرضا درگاهی
به گزارش ایسنا، در گزارش‌های بعد به معرفی سایر آثار تاریخی استان قزوین و برخی از مشاهیر این خطه می‌پردازیم.
