بازخوانی پرونده جنجالی پدیده شاندیز؛ از رویای شیرین تا کابوس سیاه

تریبون اقتصاد - پدیده شاندیز؛ ایده بزرگی بود اما در نهایت به فاجعه تبدیل شد. مجریان طرح مدعی بودند می‌توانند منطقه شاندیز را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری، تفریحی و تجاری ایران تبدیل کنند. محسن پهلوان مقدم، بنیان‌گذار و مدیرعامل این شرکت، با شور و هیجان از ساخت هتل‌ها، مراکز خرید، و مجتمع‌های رفاهی صحبت می‌کرد. برای بسیاری از مردم، این ایده نمادی از پیشرفت و فرصت سرمایه‌گذاری بی‌نظیر بود.

پدیده شاندیز و رؤیایی بزرگ

تبلیغات گسترده پدیده در تلویزیون، بیلبوردها، و رسانه‌ها، آن را به برند ملی تبدیل کرد. شعارهایی مانند "پدیده، سهم طلایی" به دل مردم نشست و سرمایه‌گذاران خرد و کلان از سراسر ایران به خرید سهام روی آوردند. حتی کسانی که تجربه‌ای در بازار سهام نداشتند، خانه یا طلاهای خود را فروختند تا در این پروژه شرکت کنند. اما این داستان شیرین، سایه‌هایی تاریک در پشت پرده داشت.

گروه شرکت‌های پدیده شاندیز پروژه‌های متعددی را در بخش‌های مختلف گردشگری، تفریحی و تجاری در سطح کشور اجرا کرد. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به موارد مجموعه‌های پدیده شاندیز در مشهد با  افتتاح مجموعه‌ای در زیربنای 10 هزار مترمربع و تهران با ایجاد مجموعه‌ای به مساحت 2,500 مترمربع اشاره کرد. همچنین، این شرکت ساخت یکی از بزرگ‌ترین رستوران‌های سرپوشیده جهان را در دستور کار داشت.

پروژه مرکز تعطیلات و سرگرمی پدیده شاندیز مشهد نیز که باهدف توسعه گردشگری شروع به ساخت آن کرد، این مجموعه با کاربری‌های متنوع شامل هتل 5 ستاره، مرکز خرید، شهربازی سرپوشیده، و باغ گل در زیربنایی حدود 1,110,000 متر مربع طراحی شد.

محسن پهلوان با ارتباطات گسترده خود طرح پروژه شهر افسانه‌ای کیش را نیز ارائه داد و موفق شد تا ساخت یکی از بزرگ‌ترین مراکز تفریحی و اقامتی جنوب کشور با زیربنایی بیش از 888,000 متر مربع و کاربری‌های متنوع شامل هتل، مرکز خرید، شهربازی، پارک آبی، و اسکله تفریحی را آغاز کند. این پروژه‌ها با هدف تبدیل شاندیز مشهد و جزیره کیش به قطب‌های گردشگری طراحی شدند.

پدیده شاندیز و ظهور نشانه‌های هشدار

با رشد سریع پروژه و افزایش بی‌سابقه ارزش سهام، اولین شک‌ها در سال ۱۳۹۲ پدیدار شد. گزارش‌هایی به دستگاه‌های نظارتی رسید که نشان می‌داد بسیاری از زمین‌های مورداستفاده، تغییر کاربری غیرقانونی داده شده‌اند و شرکت برای فروش سهام، مجوزهای لازم را از سازمان بورس دریافت نکرده است.

دستگاه قضایی وارد عمل شد، اما محسن پهلوان اصرار داشت که همه چیز قانونی است. بااین‌حال، واقعیت چیز دیگری بود. شرکت برای افزایش قیمت سهام، از خرید مصنوعی سهام استفاده می‌کرد و با انتشار اخبار مثبت غیرواقعی، اعتماد مردم را جلب می‌کرد.

قاضی «غلامعلی صادقی» دادستان عمومی و انقلاب مشهد در ۸ دی‌ماه ۱۳۹۳ از پلمب دفاتر غیرقانونی خریدوفروش سهام شرکت پدیده در مشهد خبر داد. وی گفت: «دفاتر دلالی ۲ شرکت «تبرک» و «پردیسبان» روز گذشته پلمب شد و امروز نیز دفاتر غیرقانونی و دلالی شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری «پدیده» به طور کامل و در اقدامی هماهنگ با ضابطان دستگاه قضایی پلمب شد. افرادی که به‌عنوان دلال و با تأسیس دفاتر غیرقانونی فروش سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کنند با تبلیغات فریبنده ارزش سهام را به طور غیرواقعی و به‌اصطلاح بادکنکی بالا می‌برند و بدین ترتیب صدمات جبران‌ناپذیری را به اقتصاد کشور و تولید سرمایه‌گذاری واقعی وارد می‌کنند.

پدیده شاندیز، بحران و سقوط

شرکت ابنیه پدیده شاندیز، به‌عنوان مالک و مجری تمامی پروژه‌های ساختمانی این مجموعه، باهدف ایجاد بزرگ‌ترین مجتمع تفریحی و گردشگری چندمنظوره در کشور، از طریق فروش سهام اقدام به جذب سرمایه‌گذاری کرد. تعداد سهام این شرکت بالغ بر ۱.۵ میلیارد سهم بود. شاخص رشد سهام پدیده شاندیز از آبان ۱۳۸۸ تا شهریور ۱۳۹۰ حدود ۵۰ درصد و با آغاز رسمی عملیات اجرایی در مدت‌زمان کوتاهی به ۱۳۰ درصد رسید.

در سال ۱۳۹۰، باوجود رکود اقتصادی در بخش ساختمان، سهام شرکت پدیده شاندیز رشدی قابل‌توجه برابر با ۲۷۵ درصد را تجربه کرد. این روند در سال ۱۳۹۱ نیز ادامه داشت، به‌طوری‌که ارزش سهام با افزایشی معادل ۱۳۴ درصد برای سرمایه‌گذاران سودآوری بالایی به همراه آورد. سال ۱۳۹۲ نیز رشد صعودی این سهام با افزایشی نزدیک به ۱۳۰ درصد پیگیری شد و برای سهام‌داران همچنان جذاب باقی ماند.

سال ۱۳۹۳ نقطه عطف پرونده بود. ارزش سهام که زمانی ۱۰۰ تومان بود، به‌تدریج سقوط کرد و به ۱۰ تا ۱۲ تومان رسید. هزاران نفر از سهام‌داران به خیابان‌ها آمدند، برخی حتی به ساختمان شرکت یورش بردند و خواستار بازپس‌گیری سرمایه‌های خود شدند. دولت و قوه قضاییه دستور توقف پروژه را صادر کردند، اما این تصمیم به معنای افزایش خسارت برای سرمایه‌گذاران بود.

پدیده شاندیز؛ روایت دادگاه و احکام سنگین

در سال ۱۳۹4، اولین جلسات دادگاه پرونده برگزار شد. محسن پهلوان مقدم، مدیرعامل سابق، به همراه ۲۱ متهم دیگر به اتهام اخلال در نظام اقتصادی، کلاهبرداری، و حیف‌ومیل منابع عمومی در دادگاه حاضر شدند.

در مرداد ۱۳۹۸، دادگاه احکام سنگینی صادر کرد. محسن پهلوان مقدم به حبس ابد، استرداد اموال، و محرومیت دائمی از خدمات دولتی و سایر متهمان نیز با رأی دادگاه به حبس‌های طولانی‌مدت و جریمه‌های سنگین محکوم شدند.

پرونده پدیده شاندیز با بیش از ۹۴ هزار میلیارد تومان فساد و  ۱۳۶ هزار نفر از مردم به‌عنوان   مال‌باخته در باشگاه بزرگ‌ترین تخلفات مالی تاریخ ایران ثبت شد.

پدیده شاندیز؛ تلاش برای جبران

یکی از چالش‌های دستگاه قضایی، حفظ دارایی‌های شرکت و تلاش برای بازگرداندن سرمایه‌های مردم بود. دارایی‌های شرکت شامل زمین‌ها، پروژه‌های نیمه‌تمام و سایر اموال تحت نظارت قرار گرفت. بااین‌حال، ارزش‌گذاری دقیق این دارایی‌ها به دلیل پیچیدگی پروژه‌ها و رکود اقتصادی دشوار بود.

تا سال ۱۴۰۲، بخش‌هایی از دارایی‌های شرکت به فروش رسید، اما هنوز بخش عمده‌ای از سرمایه مال‌باختگان بازگردانده نشده است. مقامات قضایی تأکید کردند که اموال شرکت به طور کامل مصادره شده و تلاش برای جبران زیان ادامه دارد

میراث پرونده پدیده شاندیز

ضعف نظارتی و عدم کنترل کافی بر تغییر کاربری زمین‌ها و فروش سهام در کنار قدرت تبلیغات و تأثیر تبلیغات گسترده بر فریب مردم که به مدد پول پاشی متخلفان در رسانه‌ها بخصوص رسانه ملی صورت می‌گیرد پیامدهای اجتماعی بزرگی را رقم زد. پرونده پدیده شاندیز همچنان در حافظه اقتصادی و اجتماعی ایران باقی‌مانده و نمادی از نیاز به شفافیت، نظارت دقیق و مدیریت مسئولانه در پروژه‌های کلان است.