یادآوری خواب‌ها تصادفی نیست

تریبون اقتصاد- چرا برخی افراد به‌وضوح خواب‌های‌شان را به یاد می‌آورند در حالی که برخی دیگر آن‌ها را فراموش می‌کنند. 

به گزارش جام‌جم، یک مطالعه جدید به بررسی این موضوع می‌پردازد که چرا برخی افراد به‌وضوح خواب‌های‌شان را به یاد می‌آورند در حالی که برخی دیگر آن‌ها را فراموش می‌کنند. محققان دریافتند که یادآوری رویاها تحت تأثیر مواردی چون ویژگی‌های شخصیتی، الگوهای خواب و حتی تغییرات فصلی است. افرادی که اغلب رویاپردازی می‌کنند و نگرش مثبتی نسبت به خواب‌ها دارند، بیشتر آن‌ها را به یاد می‌آورند. 

مراحل سبک‌تر خواب نیز احتمال بیدارشدن با به یاد آوردن خاطرات خواب‌ها را افزایش می‌دهد و افراد جوان‌تر بیشتر از افراد مسن‌تر خواب‌هایشان را به یاد می‌آورند. یافته‌ها نشان می‌دهد که یادآوری خواب‌ها به‌جای تصادفی‌بودن، براساس عوامل شناختی و فیزیولوژیکی شکل می‌گیرد. درک این‌مکانیسم‌هامی‌تواند بینش‌هایی درموردسلامت‌روان ونقش رویاهادرآگاهی ارائه کند. مؤسسه تحقیقاتی لوکا وابسته به دانشکده IMT و واقع درایتالیا در پژوهشی به عواملی که بر پدیده «یادآوری خواب‌ها» تأثیر می‌گذارند و توانایی به‌خاطرسپردن خواب‌ها پس از بیداری، پرداخته است. 

نتایج این مطالعه که درCommunications Psychology منتشر شده است، مشخص می‌کند که کدام ویژگی‌ها و الگوهای خواب این پدیده را شکل می‌دهند. با وجود پیشرفت‌های فراوان در علوم اعصاب و روان‌شناختی، دلیل این‌که چرا چنین تفاوتی در یادآوری خواب‌ها وجود دارد، همچنان به‌عنوان یک راز باقی‌مانده است. برخی از مطالعات پیشین نشان داده‌اند که زنان، افراد جوان یا افرادی که تمایل به خیال‌پردازی دارند، خواب‌های شبانه را بهتر به‌یاد می‌آورند اما مطالعات دیگر این یافته‌ها را تأیید نکردند و فرضیه‌های دیگر، مانند این‌که آن‌ها ویژگی‌های شخصیتی یا توانایی‌های شناختی به‌حساب می‌آیند، حتی کمتر از داده‌های فوق پشتیبانی می‌کنند. در طول همه‌گیری کووید، پدیده تفاوت‌های فردی در یادآوری خواب صبحگاهی، زمانی که افزایش ناگهانی یادآوری صبحگاهی خواب در سراسر جهان گزارش شد، توجه عمومی و جامعه علمی را به خود جلب کرد. 

مطالعات بالینی چهارساله

آزمایش‌های بالینی این پژوهش با همکاری دانشگاه کامرینو و در طول سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ انجام شد. در این آزمایش‌ها بیش از ۲۰۰ شرکت‌کننده در سنین ۱۸ تا ۷۰ سال حضور داشتند که خواب‌های خود را روزانه به مدت ۱۵ روز ثبت می‌کردند. همزمان اطلاعات کمی‌وکیفی خواب وداده‌های شناختی این شرکت‌کنندگان بااستفاده از دستگاه‌های پوشیدنی و تست‌های روان‌سنجی نیز ردیابی می‌شد. به هریک از شرکت‌کنندگان یک دستگاه ضبط صدا داده شد تا هر روز بلافاصله پس از بیدارشدن، تجربیاتی که در طول خواب داشتند را گزارش کنند. 

شرکت‌کنندگان باید گزارش می‌دادند که آیا خواب دیده‌اند یا نه، یا این‌که تصور می‌کرده‌اند که خواب دیده‌اند اما چیزی در مورد آن تجربه به‌خاطر نمی‌آورند و اگر می‌توانستند آن را به خاطر بسپارند، محتوای خواب‌شان را شرح می‌دادند. در طول مدت مطالعه، شرکت‌کنندگان همچنین از یک اکتیگراف استفاده کردند؛ ساعت مچی نظارت بر خواب که مدت‌زمان خواب، کارایی و اختلالات آن را تشخیص می‌دهد.

در آغاز و پایان دوره ثبت خواب، شرکت‌کنندگان تحت آزمون‌ها و پرسش‌نامه‌های روان‌شناختی قرار گرفتند که عوامل مختلفی را اندازه‌گیری می‌کرد؛ از سطح اضطراب گرفته تا علاقه به رویاها، تمایل به سیالی ذهن (تمایل به دورکردن مکرر توجه از کار به‌سمت افکار نامرتبط یا بازتاب‌های درونی)، تا آزمون‌های حافظه و توجه انتخابی. یادآوری خواب، که به‌عنوان احتمال بیدارشدن در صبح با برداشت‌ها و خاطرات یک تجربه رؤیایی تعریف می‌شود، تنوع قابل‌توجهی در بین افراد را نشان می‌دهد و البته که تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد. 

یافته‌ها

این مطالعه نشان داد افرادی با نگرش مثبت نسبت به خواب‌ها و تمایل به سیالی ذهنی، به‌طور قابل توجهی بیشتر احتمال دارد خواب‌های خود را به خاطر بیاورند. به‌نظر می‌رسد الگوهای خواب نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند: افرادی که دوره‌های طولانی‌تری از خواب سبک را تجربه کرده‌اند، احتمال بیشتری دارد که با خاطره‌ای از خواب‌های خود بیدار شوند. شرکت‌کنندگان جوان‌تر نرخ‌های بالاتری از یادآوری رویاها را نشان دادند، درحالی که افراد مسن‌تر اغلب «رویاهای سفید» (احساس دیدن خواب بدون یادآوری هیچ جزئیاتی) را تجربه می‌کردند. این نشان‌دهنده تغییرات مرتبط با افزایش سن در فرآیندهای حافظه در طول خواب است. در نتایج این پژوهش نقش تغییرات فصلی نیز دیده شد؛ شرکت‌کنندگان در فصل زمستان در مقایسه با بهار، یادآوری خواب کمتری را گزارش کردند که به تأثیر بالقوه عوامل محیطی یا شبانه‌روزی اشاره دارد. 

جولیو برناردی استاد روانشناسی عمومی در دانشکده IMT و نویسنده اصلی این مقاله توضیح می‌دهد: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که یادآوری خواب‌ها فقط یک موضوع شانسی نیست؛ بلکه بازتابی از نحوه تعامل نگرش‌های شخصی، ویژگی‌های شناختی و پویایی خواب است. این بینش‌ها نه‌تنها درک ما از مکانیسم‌هایی که در پس خواب‌ها وجود دارند را عمیق‌تر می‌کند، بلکه پیامدهایی برای بررسی نقش خواب‌ها در سلامت روان و مطالعه آگاهی انسان نیز دارد.» 

والنتینا اِلچه، پژوهشگر دانشکده IMT و نویسنده اول این مطالعه می‌افزاید: «داده‌های جمع‌آوری‌شده در این پروژه به‌عنوان مرجعی برای مقایسه‌های آینده با جمعیت‌های بالینی عمل خواهند کرد. این امر به ما امکان می‌دهد تا تحقیقات در مورد تغییرات پاتولوژیک خواب‌ها و ارزش پیش‌آگاهی و تشخیصی بالقوه آن‌ها را پیش ببریم.»