داده‌هایی تکان‌دهنده از وضعیت بحران انرژی در ایران
یک کارشناس انرژی، گفت: مشکل انرژی کشور ما که اکنون به یکی از ابر بحران‌های کشور تبدیل شده است ریشه قدیمی دارد و مساله دیروز و امروز نیست؛ ما مسیر مدیریت انرژی را در ۱۳ دولت قبلی اشتباه رفته‌ایم.
تریبون اقتصاد- «در دولت سیزدهم وزارت نفت ۵۵ میلیارد دلار قرارداد با شرکت‌های داخلی که پول، تکنولوژی و امکان تامین تجهیزات را ندارند، بسته است. حتی یک میلیارد دلار هم کار جلو نرفته است. وزارت نفت در واقع خودش را از فشار مدیران نظام خلاص کرده است و پروژه‌های اصلی بخش نفت و گاز را از روی میز وزیر به میز پیمانکارانی گذاشته که آن‌ها در مدت ۱۰ تا ۱۵ سال هم امکان اجرایش را ندارند.»
به گزارش جماران، عبداله باباخانی، کارشناس انرژی، ضمن اشاره به هدررفت‌های بزرگ انرژی و سرمایه در ایران با تاکید بر ضرورت ایجاد معاونت انرژی در دولت، گفت: آقای رئیس جمهور در مصاحبه‌ای «گفته اید: مصرف مردم بالاست»، این جمله اشتباه است. مصرف انرژی مردم ایران واقعا پایین است. هدر رفت انرژی بسیار بالاست به همین دلیل «شدت مصرف» انرژی و نه «مصرف» بالاست و ربطی به مردم ندارد. به جای گران کردن انرژی به سراغ اصلاح مدیریت هدر رفت انرژی بروید. زودتر جواب می‌گیرید و خسارات اجتماعی هم به بار نمی‌آورید.
وی درخصوص ابربحران‌هایی که دولت چهاردهم در حوزه انرژی با آن روبرو است، به تصمیم دولت برای تعطیلی ادارات و بانک‌ها با هدف کنترل میزان مصرف برق، اشاره و تصریح کرد: کسری برق از مرز ۱۸ گیگاوات هم عبور کرد، برق ۶۰ درصد صنعت کشور با وجود تعطیلی ادارات و مکان‌های عمومی شهری، قطع شد و کشور به دلیل کسری ۲۵ درصدی برق در آستانه تعطیلی است. البته این یکی از سه بحران انرژی کشور است.
وی ادامه داد: مشکل انرژی کشور ما که اکنون به یکی از ابر بحران‌های کشور تبدیل شده است، ریشه قدیمی دارد و مساله دیروز و امروز نیست. ما مسیر مدیریت انرژی را در ۱۳ دولت قبلی اشتباه رفته ایم. در همه دولت‌ها وزارت نفت و نیرو فقط وظیفه تولید حداکثری در دستور کار داشتند؛ در حالی که مدیریت انرژی ۳ بخش دارد؛ مدیریت تولید، مدیریت مصرف و هدر رفت انرژی و مدیریت تنوع سازی سبد انرژی.
باباخانی اظهار داشت: سال گذشته ما ۳.۶ میلیون بشکه نفت از زیر زمین برداشته ایم که با قیمت ۸۱ دلار بالغ بر ۱۱۰ میلیارد دلار قیمت داشته و همچنین ۲۷۵ میلیارد متر مکعب گاز با قیمت ۲۵ سنت برداشت کرده ایم که رقمی معادل ۷۰ میلیارد دلار است؛ یعنی ما از نعمت خدادادی که متعلق به مردم است ۱۸۰ میلیارد دلار نفت و گاز برداشت کرده ایم. حدود ۳۵ میلیارد دلار یارانه واقعی پرداختی به مردم است. حدود ۳۵ میلیارد دلار هم خالص صادراتی نفت و گاز و فراورده است. در این میان حدود ۶۰ میلیارد دلار هزینه تحریم و حضور در لیست سیاه FATF بوده است؛ که البته رفع این بخش تصمیم سیاسی می‌خواهد.
۵۰ میلیارد دلار هدر رفت انرژی در کشور است
این کارشناس انرژی با یادآوری اینکه ما حدود ۵۰ میلیارد دلار هدر رفت انرژی داریم که مستقیما به نوع مدیریت ما در بخش انرژی بستگی دارد، گفت: در پژوهشی که انجام داده ام، روشن شده که ۵۰ میلیارد دلار هدر رفت انرژی داریم که عمدتا به دلایل؛ اشتباه در لوله کشی ۵۰۰ هزار کیلومتری و پرت گاز شبکه، هدر رفت روزی ۵۰ میلیون متر مکعب گاز در فلر‌ها که معادل ۲ فاز پارس جنوبی، عدم عایق بندی حرارتی ساختمان سازی در ایران، عدم استفاده از تایمر موتورخانه‌ها است و باید توجه داشت در دنیا از ۱۲ شب تا ۵ صبح موتور خانه‌ها خاموش است.
۶ برابر نیروگاه اتمی بوشهر هدر رفت برق داریم
باباخانی در ادامه تشریح مواردی که در ایران منجر به هدر رفت انرژی می‌شود، توضیح داد: تا حدود ۴۰ درصد نفت پالایشگاه‌ها به مازوت تبدیل می‌شود که بسیار کم ارزش‌تر از بنزین است. همچنین سالانه ۸ میلیارد دلار هزینه سوخت به خودرو‌های غیراستاندارد داده می‌شود و علاوه بر آن، راندمان بسیار پایین نیروگاه‌های برق حتی نیروگاه‌های نوساز هم در مساله هدررفت انرژی موثر است. با این شرایط، با افت بین ۱۳ درصد تا ۱۹ درصد برق در شبکه مواجه هستیم تا جایی که حدود ۶ برابر نیروگاه اتمی بوشهر در شبکه بیشتر از استاندارد جهانی هدر رفت برق داریم. علاوه بر این‌ها می‌توان به موارد متعدد دیگر در این لیست هم اشاره کرد. جمع این موارد از ۵۰ میلیارد دلار عبور می‌کند و این وضعیت پاشنه آشیل اقتصاد کشور شده است.
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: امروز دولت برای خرید بنزین، مجبور است سالی ۸ میلیارد دلار هزینه پرداخت کند، چرا که نسبت به احتمال بروز ناآرامی‌های اجتماعی ناشی از آن نگران است. وضعیت بنزین، از اکنون اعتراض آقای پزشکیان، را به همراه داشته است. بنزین به مرز ۲۰ میلیون لیتر کسری رسیده و زمستان امسال، کسری گاز از کسری برق تابستان سخت‌تر خواهد شد. در زمستان به میانگین ۲۷۵ میلیون متر مکعب و در پیک، از کسری ۴۰۰ میلیون مترک مکعب عبور خواهیم کرد. اگر آقای پزشکیان، فکری به حال یکپارچه سازی مدیریت انرژی کشور نکند، این ابربحران سال دیگر بیش از ۱۰ درصد رشد خواهد کرد؛ مثلا ابتدای دولت سیزدهم کسری برق حدود ۱۰ گیگاوات در تابستان بود، اکنون به ۱۸ گیگاوات رسیده است.
وی در ادامه به مشکل برق رسانی در کشور در تابستان اشاره کرد و گفت: خرید کسری برق ۱۷ گیگاواتی تابستان که بالغ بر حدود ۷.۵ میلیارد دلار هزینه دارد را با قطع برق بیش از ۵۰ درصد صنعت، به گردن جامعه صنعتی انداخته اند. زمستان هم ما میانگین روزانه حدود ۲۵۰ میلیون متر مکعب و در پیک حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب گاز کسری داریم که اگر گاز صنعت را قطع نکنیم حدود ۷ میلیارد دلار می‌شود.
فاجعه مدیریتی در بخش انرژی کشور
به گفته باباخانی؛ اگر ما پول خالص دریافتی صادرات نفت را بدهیم و کسری بنزین، برق تابستان و گاز زمستان را بخریم، تقریبا چیزی نمی‌ماند. در واقع ما حدود ۱۵ میلیارد دلار هزینه پنهان به صنایع تحمیل می‌کنیم. آثار این کار بسیار خطرناک است و خسارات آن جبران ناپذیر خواهد بود. این فاجعه مدیریتی در بخش انرژی کشور است و در واقع ما در کشورمان وزیر تولید نفت داریم. وزیر تولید برق داریم و هر دو هم نصفه نیمه، اما مدیر بخش کنترل مصرف و جلوگیری از هدر رفت انرژی وجود ندارد.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه ما مدیر توسعه و تنوع سازی سبد انرژی نداریم، با اشاره به تجربه ترکیه، توضیح داد: ترکیه با جمعیتی معادل ما، ۷ نوع انرژی دارد. ۱۰۰ گیگاوات برق تولید می‌کند و کسری برق هم ندارد و در کنار آن، از لحاظ هدر رفت انرژی از بهترین استاندارد‌ها برخوددار است.
وی با بیان اینکه ما با حدود ۷۹ پتروشیمی فعال با ظرفیت تولید ۹۰میلیون تن مواد پتروشیمی ایجاد کرده ایم که به دلیل کمبود گاز به سختی ۷۰ میلیون تن هم تولید می‌کنیم، اظهار داشت: در این شرایط، آمده ایم و مجوز و موافقت اصولی ۷۵ پتروشیمی دیگر را به از ما بهتر‌ها داده‌ایم! در حالی اگر زنجیره حتی ۵۰ پتروشیمی را تکمیل می‌کردیم، صادرات بخش تکمیل زنجیره پتروشیمی به خاطر قیمت بالا از ۶۰ میلیارد دلار هم عبور می‌کردو به بیش از ۳ برابر کنونی می‌رسید. اگر اتاق فکر انرژی و مدیریت انرژی داشتیم که تصمیمات کیلوئی و رانتی اینگونه امکان نداشت.
فقط مدیر نصفه نیمه تولید داریم
باباخانی اضافه کرد: فاجعه مدیریتی در بخش فولاد هم همین است و در بخش‌های مختلف دیگر از این‌ها بدتر اتفاق افتاده است، این است که می‌گویم ما مدیریت در بخش انرژی نداریم. فقط مدیر نصفه نیمه تولید داریم. افتخار هر وزیر نفت به متراژ بیشتر لوله کشی گاز روستا به روستا بوده است. آن هم به دلیل اینکه بدهکار میزشان در مقابل نماینده‌ها بودند. کجای دنیا روستایی که برق دارد، برایش ده‌ها کیلومتر لوله کشی می‌کنند تا گاز هم به آن بدهند؟! افت شبکه از مصرف بیشتر می‌شود. ممکن است در مقاطعی هم ما وزیران تولید نفت و یا برق خوبی را در این مدت داشته ایم، اما متاسفانه مدیریت انرژی که کارش یکپارچه سازی انرژی و جلوگیری از هدر رفت سالیانه ۵۰ میلیارد دلار انرژی است نداشته ایم.
وی با اشاره به اینکه امروز حدود ۳۵ درصد برق دنیا از انرژی‌های تجدیدپذیر است، گفت: چرا ایرانی که بنا به گزارش آژانس بین المللی انرژی با ۳۲۰۰ ساعت آفتاب سولاری و ۲۴ نقطه بادی، به عنوان بهشت روی زمین برای تولید برق از خورشید و باد یاد شده است، تولید برق ما از خورشید و به باد به ۱ درصد هم نمی‌رسد؟! چرا هند از بیابانی خشک‌تر و با گرد غبارتر از بیابان‌های جنوب شرقی ما، نیروگاه ۳۰ گیگاواتی خورشیدی می‌زند، ولی مافیای نیروگاه سازی در ایران می‌گویند راه همان نیروگاه گازی است؟!
این کارشناس انرژی پرسید: آیا میدانیم که امسال ۹۰ درصد برق جدید جهان از نیروگاه‌های انرژی‌های تجدید پذیر است؟ ولی در برنامه هفتم در بر پاشنه نیروگاه فسیلی در ایران می‌چرخد؟ با کدام گاز؟ آیا میدانیم که کشور مصر با قراردادی ۸ میلیارد دلاری با زیمنس آلمان حدود ۲۰۰۰ کیلومتر راه آهن سریع السیر با همه تشکیلات در دست ساخت دارد و ما سالیانه ۸ میلیارد دلار هزینه اضافی سوخت ماشین‌های غیراستاندارد ایران خودرو و سایپا را می‌دهیم؟ مگر می‌شود دنیا ماشین استاندارد تولید کند و ما با ۶۰ سال تجربه نتوانیم؟
باباخانی معتقد است: علت همه این‌ها نبودن سیستمی است که مدیریت انرژی را جوابگو باشد. با این حال؛ مدت‌ها این مشکلات را گفتیم و نوشتیم. جواب دادند سیاه نمایی نکنید. خود تحقیری نکنید. اما امروز ابر بحران انرژی، یقه همه را گرفته است و امیدواریم که به راه حل‌ها توجه کنند و گرنه به زودی زود، بحران‌های اجتماعی یقه کشور را خواهد گرفت.
معاونت انرژی ریاست جمهوری تشکیل شود
وی در رابطه با سیاست‌هایی که دولت چهاردهم باید برای حل بحران انرژی در دستور کار قراردهد، گفت: متاسفانه مسیری که دولت چهاردهم در بخش انرژی شروع کرده، کاملا اشتباه و مانند دولت‌های قبل است که نتیجه آن‌ها اکنون نمایان شده است. باید با اصلاح قانون، به جای وزارت نفت و نیرو، وزارت انرژی ایجاد شود و پیشنهاد می‌کنم تا قبل از آن، در دولت چهاردهم، معاونت انرژی ریاست جمهوری تشکیل شود تا بتواند با هماهنگ کردن وزارت نفت، وزارت نیرو و وزارت صمت، مدیریتی بر انرژی در کشور اعمال کند. هدف از این معاونت باید جلوگیری از گسترش هدر رفت انرژی و کنترل ابربحران در همین سطح کسری برق، گاز و بنزین در مرحله نخست و سپس اصلاح بخشی از سیستم در بخش هدر رفت باشد. این امر ۳ سال زمان می‌برد
این کارشناس انرژی با بیان اینکه در این مسیر، نباید فراموش کنیم که از ۳۵ درصد برق تجدیدپذیر جهانی، حدود ۱۹ درصد توسط مردم جهان بدون دخالت دولت‌ها تامین شده است، ادامه داد:. این معاونت باید با مشارکت واقعی مردم، جایگزینی انرژ‌های تجدیدپذیر را به عنوان اقدامی اقتصادی نه امری سیاسی در دستور کار قرار دهد. با طی کردن این مسیر نهایتا طی یک دوره ۱۰ ساله می‌شود از بحران انرژی هم خارج شد.
باباخانی معتقد است: برای همه مشکلات راه حل وجود دارد، اگر کار را به کاردان بسپاریم. چند سالی است که چوب لغتی به نام «توان داخلی» را می‌خوریم؛ مثلا در دولت سیزدهم وزارت نفت ۵۵ میلیارد دلار قرارداد با شرکت‌های داخلی که پول، تکنولوژی و امکان تامین تجهیزات را ندارند، بسته است. حتی یک میلیارد دلار هم کار جلو نرفته است. وزارت نفت در واقع خودش را از فشار مدیران نظام خلاص کرده است و پروژه‌های اصلی بخش نفت و گاز را از روی میز وزیر به میز پیمانکارانی گذاشته که آن‌ها در مدت ۱۰ تا ۱۵ سال هم امکان اجرایش را ندارند.
وی با بیان اینکه ما در بخش انرژی، توان داخلی داریم، اما بسیار محدود است و تکنولوژی ما قدیمی و پر هزینه شده، افزود: کشور ما نیاز به مدیران با دانش روز داریم تا بتوانند در وضعیت موجود، تغییراتی به وجود آورند. بعضی کار‌ها را به خاطر تحریم و محدودیت‌های عدم عضویت در FATF نمی‌شود انجام داد، اما برای حدود نیمی از هدر رفت انرژی که بالغ بر حدود ۲۵ میلیارد دلار است را با شرایط موجود می‌شود خیلی کار‌ها کرد.
این کارشناس انرژی با اشاره به اظهارات پزشکیان، مبنی بر اینکه سالی ۸ میلیارد دلار برای خرید بنزین خیلی زیاد است و باید فکری کرد و این مبل از کیسه خلیفه می‌رود، گفت: باید به صورتحساب خرید کسری برق و گاز که از کیسه صنعت فقیر شده می‌رود هم نگاهی کرد؛ چرا که صنعت دیگر آه در بساط ندارد. صنایع حدود ۳۶ درصد برق کشور را مصرف می‌کنند، تابستان‌ها حدود ۱۵ گیگاوات کسری برق داریم که بیش از ۲۰ درصد برق کشور است و تقریبا نصف برق صنایع قطع می‌شود. باید کسری برق صنایع را مانند کسری بنزین بخرید و هزینه آن را که ۷/۵ میلیارد می‌شود، را پرداخت کنید. زمستان‌ها نیز حدود ۲۵۰ میلیون متر مکعب کسری گاز داریم و البته در پیک به ۴۰۰ میلیون متر مکعب می‌رسد، لطفا کسری گاز صنایع را هم بخرید، آن هم حدود ۷ میلیارد دلار است. البته امسال هنوز از صادرات نفت حدود ۳ تا ۴ میلیارد دلار باقی می‌ماند، هر چند که سال آینده با رشد مصرف، ممکن است دولت ناچار به استقراض باشد.
مصرف انرژی مردم ایران واقعا پایین است
باباخانی با بیان اینکه سالی ۵۰ میلیارد دلار هدر رفت انرژی داریم، اضافه کرد: آقای رئیس جمهور در مصاحبه‌ای «گفته اید: مصرف مردم بالاست»، این جمله اشتباه است. مصرف انرژی مردم ایران واقعا پایین است. هدر رفت انرژی بسیار بالاست به همین دلیل «شدت مصرف» انرژی و نه «مصرف» بالاست و ربطی به مردم ندارد. به جای گران کردن انرژی به سراغ اصلاح مدیریت هدر رفت انرژی بروید. زودتر جواب می‌گیرید و خسارات اجتماعی هم به بار نمی‌آورید. در بازی مدیران پراشتباه انرژی و پروژه‌های مگامیلیاردی قرار نگیرید. اگر مدیریت یکپارچه سازی انرژی را به طور علمی ایجاد کنید و با دانش کافی، سراغ اصلاح ۵۰ میلیارد هدررفت انرژی بروید، هیچ باختی در این مسیر وجود ندارد. مانع برباد رفتن منابع کشور شوید هر چند که امیدوارم مافیای انرژی، اجازه اصلاح مسیر انرژی را بدهد.
