یارانه بنزین برای چه کسانی واریز می‌شود؟

تریبون اقتصاد- افزایش قیمت بنزین در سال ۱۴۰۴ تقریباً قطعی است. حداقل سه مقام رسمی در روز‌های اخیر به این موضوع اشاره داشته‌اند تا به قول خودشان ذهن جامعه را آماده کنند.

به گزارش فرارو؛ نایب‌رئیس کمیسیون انرژی مجلس گفته قیمت تمام شده بنزین ۴۰ هزار تومان است. این یعنی ادامه فروش بنزین با قیمت هزار و ۵۰۰ تومان یا سه هزار تومان فعلی محال است. علاوه بر این دولت ناچار شده بخشی از ناترازی بنزین را از محل واردات تامین کند. این یکی واقعا زور دارد. پس افزایش قیمت بنزین قطعی است؛ منتها قبل از آن باید سناریو‌های دیگری پیاده کرد. چیزی مثل اختصاص سهمیه سوخت به کد ملی هر ایرانی و تغییر شیوه پرداخت یارانه بنزین. اگرچه این طرح یکبار در مرحله اجرای آزمایشی شکست خورد، اما طراحانش ظاهرا موفق شده‌اند نظر رئیس‌جمهور و تیم اقتصادی دولت را برای اجرای دوباره آن جلب کنند. مسعود پزشکیان هفته پیش از کلیدواژه‌های محبوب طرفداران طرح تغییر یارانه بنزین استفاده کرد و گفت بهتر است یارانه بنزین به همه اختصاص پیدا کند. اما طرح اختصاص بنزین به کد ملی هر ایرانی چیست و اجرای آزمایشی آن چه نتایجی رقم زده است؟

یارانه بنزین به چه کسانی اختصاص پیدا می‌کند؟

یارانه بنزین در حال حاضر فقط به مالکان خودرو اختصاص پیدا می‌کند. کارت سوخت اول هر ماه شارژ می‌شود و هر ایرانی که ماشین نداشته باشد، از دریافت یارانه بنزین محروم است. طرح اختصاص سهمیه بنزین به کد ملی هر ایرانی دست روی این نقطه می‌گذارد و می‌گوید شیوه فعلی پرداخت یارانه بنزین عادلانه نیست.

طرح تخصیص بنزین به کد ملی هر ایرانی اصلاً جدید نیست؛ هر بار بحث بنزین داغ شده آن را به‌عنوان راه‌حل اساسی و مطمئن پیشنهاد داده‌اند. حتی یکبار به شکل پایلوت طرح اختصاص سهمیه بنزین به کد ملی را در برخی نقاط کشور اجرا کرده‌اند.

یارانه بنزین در صورت اجرای طرح اختصاص بنزین به کد ملی هر ایرانی، دیگر به ماشین‌ها تعلق نمی‌گیرد. مدافعانش آن را با اسم قشنگ و مجلسی «بازتوزیع یارانه بنزین» جا انداخته‌اند. یارانه بنزین می‌گوید به‌عنوان‌مثال همه ایرانی‌ها ماهی ۲۰ لیتر بنزین به ارزش ۳۰ هزار تومان دریافت می‌کنند.

فروش سهمیه بنزین برای همه افراد، فارغ از اینکه خودرو داشته باشند یا نداشته باشند، امکان‌پذیر است. سهمیه بنزین در کارت‌بانکی سرپرست خانوار منظور می‌شود و مردم می‌توانند با شماره‌گیری کد دستوری یا اپلیکیشن مخصوص از میزان سهمیه خود مطلع شوند.

فروش سهمیه بنزین سختی‌های خاص خودش را خواهد داشت؛ می‌گویند قرار است سامانه‌ای به نام بنزین من راه‌اندازی کنند تا افراد واردش شوند و در صفحه اول روی دو گزینه کلیک کنند. گزینه نخست برای خرید بنزین و گزینه دیگر برای فروش بنزین و انتقال سهمیه به دیگران در نظر گرفته شده است. فروشنده در قبال دریافت وجه می‌تواند سهمیه بنزینش را به کد ملی خریدار انتقال دهد. درصورتی‌که فرد به هر دلیلی از سهمیه بنزین استفاده نکرد، پول آن خودکار به حساب بانکی معرفی شده واریز خواهد شد.

یارانه بنزین در صورت اجرای طرح اختصاص سهمیه سوخت به کد ملی هر ایرانی، در ظاهر به نفع ۵۴ درصد مردم که کارت سوخت ندارند عمل خواهد کرد، اما چه بلایی سر کسانی می‌آید که همین الان صاحب ماشین هستند و در سال‌های گذشته سهمیه بنزین را در کارت سوخت خود تحویل می‌گرفتند؟ 

یارانه بنزین هنوز قطعی نیست؛ در آخرین به‌روزرسانی‌ها اعلام شده درصورتی‌که سرپرست خانواده دارای خودرو باشد، سهمیه ۶۰ لیتر بنزین را بگیرد، اما سهمیه کل خانوار از آن کسر شود. کمی بعد پیشنهاد دادند برای خانوار پنج نفره، ۶۰ لیتر سهمیه در کارت بنزین و ۴۰ لیتر در کارت بانکی واریز شود و خودرو‌های عمومی، مثل انواع تاکسی خطی و اینترنتی را در کنار ناوگان گازوئیل‌سوز کلاً از طرح مستثنی باشند.

جزئیات اجرای آزمایشی طرح یارانه بنزین

یارانه بنزین اسفند ۱۴۰۰، به طور آزمایشی در کیش عوض ماشین‌ها به مردم پرداخت شد؛ تنها ۷۰ روز بعد با رویت اولین نشانه‌های شکست، دولت این طرح پرحاشیه را کنار گذاشت. خبرگزاری تسنیم درباره دلایل شکست طرح اختصاص بنزین به کد ملی نوشته: طرح جدید سهمیه‌بندی بنزین که بر مبنای اختصاص ۲۰ لیتر سهمیه بنزین به هر کد ملی انجام می‌شود، نه تنها «امنیت انرژی» و «کسری بودجه» ناشی از فروش بیشتر بنزین یارانه‌ای را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، بلکه مخاطرات «درگیرکردن ۸۵ میلیون ایرانی با معاملات بنزینی»، «اتلاف اضافه‌بنزین یارانه‌ای» توزیع‌شده و «تشدید جریان قاچاق سوخت» را در پی خواهد داشت.

مدافعان طرح یارانه بنزین می‌گویند اجرای آزمایش در کیش اشتباه بوده، چون بافت اجتماعی آن نمونه مناسبی از کشور نیست. همچنین، چون مردم جزیره کیش، از وضعیت اقتصادی مطلوب‌تری نسبت به سایر مناطق کشور برخوردار هستند، نمی‌توان از آنها انتظار رفتار و واکنش یکسان داشت. محدودیت‌ها، شرایط خاص جغرافیایی و اجتماعی کیش باعث می‌شود مردم به دلیل نداشتن راه خاکی با شهر‌های اطراف خود محدودیت‌هایی در مصرف و مبادله بنزین داشته باشند.

طرح اختصاص بنزین به کد ملی هر ایرانی در آن زمان به دست فراموشی سپرده شد تا بعد بررسی نتایج و انجام مطالعات بیشتر، دوباره در یک استان با جمعیت کم، آزمایش شود. روی کار آمدن دولت چهاردهم و حضور مسئولان جدید در وزارت نفت، وزارت تعاون و سایر دستگاه‌های مدیریتی هم‌زمان شده با دوره تازه‌ای از ناترازی بنزین؛ به همین دلیل طرح یارانه بنزین را دوباره از گنجه بیرون کشیده‌اند.

معایب طرح یارانه بنزین

طرح اختصاص بنزین به هر کد ملی، با آنکه قصد خیر دارد و می‌خواهد یارانه بنزین را بین تمام ایرانی‌ها توزیع کند، پیچیدگی‌هایی دارد. همان اول کار باید زیرساخت‌های مخصوص در شبکه بانکی و جایگاه‌های سوخت ایجاد کرد. سیستم قبلی پس از هک‌شدن جایگاه‌های سوخت هنوز نتوانسته سرپا بایستد و ارتباط دستگاه‌های کارت‌خوان با نازل قطع است.

یارانه بنزین از نظر اقتصادی هم نقطه‌ضعف‌هایی دارد؛ الان بنزین دونرخی است و وقتی مردم فروشنده بنزین شوند تنوع قیمت بنزین احتمالاً بیشتر خواهد شد. 

یارانه بنزین، ۸۰ میلیون ایرانی را درگیر ماجرای خریدوفروش سهمیه بنزین خواهد کرد. مستحضر هستید وقتی جمعیتی به این بزرگی بخواهند با هم وارد بازار خریدوفروش بنزین شوند، قطعاً قرار است بازار دلالی به وجود بیاید. 

یارانه بنزین و اختصاص سهمیه سوخت به کد ملی هر ایرانی ممکن است به کنارگذاشتن زیرساخت کارت هوشمند سوخت منجر شود. لابد به سامانه تازه نیاز داریم و پلتفرمی که مدیریت سهمیه بنزین برای ۸۵ میلیون ایرانی را انجام دهد. یک سیستم بانکی جدید برای نقل‌و‌انتقال پول و تسویه معاملات می‌خواهیم و... سرتان گیج رفت نه؟

یارانه بنزین را باتکیه‌بر شعار‌های عدالت‌محور و برابری تبلیغ می‌کنند. مدافعان و طراحانش می‌گویند، چون دولت بابت هر لیتر بنزین یارانه می‌دهد، عدالت حکم می‌کند تمام مردم ایران، چه صاحب ماشین باشد و چه نباشد، باید مساوی از آن سهم ببرند.

قیمت بنزین در صورت قطعی‌شدن اختصاص سهمیه سوخت به کد ملی هر ایرانی، بر اساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. دولت خودش را محق می‌داند پس از واگذاری یارانه بنزین به مردم، برای جایگاه‌های سوخت قیمت جدیدی تعیین کند. 

یارانه بنزین هر نفر می‌تواند ماهی ۱۵ لیتر باشد که اگر با نرخ ۱۰ هزار تومان در بازار آزاد فروخته شود، در بهترین حالت ماهی ۱۵۰ هزار تومان پول می‌شود.

قیمت بنزین آزاد هر چقدر باشد، مالک خودرو‌های آن‌چنانی را اذیت نمی‌کند. آنها برای فرار از دردسر‌های احتمالی حتی حاضر می‌شوند بنزین ۲۰ هزار تومانی در باک خودرو بریزند، اما تکلیف راننده پیکان وانت، نیسان آبی که بار جابجا می‌کنند یا پراید مدل ۱۳۸۳ که در اسنپ مشغول است چه می‌شود؟

یارانه بنزین مشکل کمبود سوخت را حل می‌کند؟

یارانه بنزین در نهایت قرار است دولت را از شر بزرگ‌ترین دردسرش یعنی ناترازی بنزین خلاص کند. با اختصاص بنزین به کد ملی هر ایرانی قطعاً متوسط مصرف سوخت پایین خواهد آمد، اما مانند تجربه‌های قبلی دوام این اثر کوتاه‌مدت خواهد بود. 

یارانه بنزین در پشت نقاط جذابی که دارد می‌تواند مقدمه‌چینی برای افزایش قیمت بنزین باشد. اگر بدبینانه به ماجرا نگاه کنیم، دلایل متعددی برای مخالفت با یارانه بنزین وجود دارد. ممکن است پیش خودشان فکر کرده باشند ابتدا به هر ایرانی ۱۵ لیتر بنزین بدهند و وقتی حلاوت دریافت یارانه در قالب پول نقد زیر زبانشان مزه کرد، بی‌دردسر قیمت بنزین را بالا ببرند.

یارانه بنزین از این منظر شباهت زیادی به یارانه نقدی دارد؛ طی دو مرحله آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی و گاز و آب و برق، یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان و این اواخر یارانه ۳۰۰ هزار تومانی به حساب مردم واریز شد، اما از این طرف تورم و قیمت‌ها با سرعتی نابرابر به پیش تاختند. شاید بد نباشد از پیشنهاددهندگان طرح اختصاص بنزین به کد ملی هر ایرانی بپرسیم توزیع یارانه عمومی دقیقا کی و چه وقت توانسته سطح رفاه جامعه را افزایش دهد و آیا با پرداخت ۲۰ هزار تومان یارانه بنزین، قطعا فقر از بین خواهد رفت؟