پشت‌ پرده محدودیت تازه کارت سوخت در پمپ بنزین

تریبون اقتصاد - شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی، صبح روز 15 مهرماه اعلام کرد سقف هر بار استفاده از کارت سوخت را از 60 به 50 لیتر کاهش داده است. در اطلاعیه تاکید شده سهمیه بنزین 60 لیتر ماهانه تغییر نداشته و محدودیت تنها در مورد هر مرتبه سوخت‌گیری با کارت شخصی در پمپ بنزین است و اگر کسی نیاز داشت می‌تواند طی یک روز دوبار، تا سقف 100 لیتر بنزین بزند.

اطلاعیه در حالی منتشر شده است که مسئله ناترازی انرژی مدتهاست در محافل اقتصادی مطرح می شود اما مانند سایر ناترازی های اقتصادی در لایه های دیگر اقتصاد کشور، همچنان لاینحل مانده و بجای حل اساسی مشکل، هر ازچندگاهی با انتشار یک خبر ، بحرانی در اذهان عمومی ایجاد و صفهای طویل را در جایگاه ها به وجود می آورند.

از طرفی وزیر نفت که در بازدید از منطقه نفتی عسلویه به سر می برد با اشاره به این تصمیم گفته است: آنچه که اولویت ما است حرکت به  سمت مدیریت تقاضا و مدیریت مصرف است.

زوایای پنهان و پیدای مدیریت تقاضا و مصرف در حوزه بنزین بسیار گسترده تر از ان است که بتوان در یک مطلب بررسی کرد. اما نگاه به اقداماتی که تاکنون برای تحقق این هدف صورت گرفته، در کنار توجه به جنبه های دیگر آن، خارج از محوریت وزارت نفت و تولید بنزین میتواند حلقه های مفقوده اقتصادی، اجتماعی و قانونی این موضوع را نمایان سازد.

ضرورت مدیریت همزمان تولید، مصرف و قاچاق بنزین

یکی از دلایل اصلی کاهش میزان عرضه بنزین با کارت سوخت و سهمیه بندی را مقابله با قاچاق سوخت و کنترل مصرف عنوان می کنند.  در حالی که با افزایش تعداد خودروهای در حال تردد این دلیل به طور کامل مردود می باشد.

چرا که در کشوری که دارای بیشترین ذخایر نفت و گاز بوده و طی سالهای اخیر به دلیل پرداخت یارانه پنهان سوخت، عدم واردات خودرو و تحریم، ناچار به تولید و فروش خودروهای بی کیفیت و پرمصرف می باشد نمی توان ارزانی بنزین و قاچاق را بهانه کاهش سهمیه مصرف دانست.

بر اساس گزارشات وزارت نفت در سال گذشته، به‌طور میانگین روزانه ۱۱۴میلیون لیتر بنزین و ۱۱۲ میلیون لیتر گازوئیل باکیفیت در کشور تولید می‌شد که طبق اهداف کمی شاخص‌های عملکردی انرژی (نفت و گاز) در لایحه برنامه هفتم توسعه، ‌تولید این دو فرآورده اصلی در کشور با رشد حدود ۱۵ درصدی به روزانه ۱۲۹ میلیون لیتر (بنزین) و ۱۳۰ میلیون لیتر گازوئیل تا پایان سال ۱۴۰۶ (هم‌زمان با پایان برنامه هفتم توسعه) افزایش خواهد یافت.

با وجود تولید حدود 112 میلیون لیتر بنزین به صورت روزانه، به گفته موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان، روزی ۱۲۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنیم، که مصرف واقعی ۷۰ میلیون لیتر است؛ اما بقیه قاچاق می‌شود.

فارغ از در نظر گرفتن راهکارهای بهتر و سیستماتیک برای مقابله با قاچاق سوخت، باید دید اگر صرفا اراده بر مدیریت و کنترل میزان مصرف بنزین در کشور است از کجا باید شروع کرد؟

غلبه خودروهای فرسوده بر خودروهای بی‌کیفیت

یکی از معضلات پیش روی تولید و توزیع بنزین، تولید و فروش خودروهایی با استاندارد ضعیف در مصرف سوخت است.

تولید و فروش خودرو توسط خودروسازان داخلی در پنج ماه گذشته امسال به ترتیب حدود ۳۶۰ و ۳۳۹ هزار دستگاه بوده است د رحالی که در پنج ماه ابتدایی سال 1402 حدود ۳۹۰ هزار دستگاه خودرو تولید و ۳۶۷ هزار دستگاه خودرو به فروش رسانده‌اند. با در نظر گرفتن فروش 339 هزار دستگاه خودرو در 5 ماه در کل کشور می توان گفت، طی 5 ماه ابتدایی سال روزانه 2 هزار و 260 دستگاه خودرو وارد خیابان های کشور شده و به آمار متقاضیان بنزین اضافه شده است.

از طرفی آمار خودروهای وارداتی را نیز باید در کنار این 2260 دستگاه روزانه در نظر گرفت که فعلا با توجه به ممنوعیت واردات! آمار تاثیر گذاری ندارند اما می توان آنها را در کنار بخشی از خودروهای چینی در زمره مصرف کنندگان و متقاضیان بنزین سوپر دانست.

آمار ارائه شده توسط مهران سالاریه رئیس ستاد نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده در تابستان امسال (جدول زیر) حاکی از آن است گام اصلی برای مدیریت مصرف بنزین و کنترل تبعات ناشی از ان در اصل تسریع در نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی کشور است.

بر اساس آمار منتشره در رسانه ها در ایران به ازای هر نفر روزانه حدود ۰.۹۵ لیتر بنزین و حدود ۰.۸۸ لیتر گازوئیل مصرف می‌شود؛ این گزاره به معنای این است که مصرف روزانه بنزین و گازوئیل در ایران به ازای هر نفر تقریباً دو برابر متوسط جهانی است که در ۳۰ سال گذشته ۲۶۵ درصد رشد کرده است.

بررسی‌ها حاکی از آن است که خودروهای داخلی در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ تا ۱۲ لیتر بنزین مصرف می‌کنند که این عدد در دنیا ۴ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است؛ که این نکته ضرورت کارسازی برای واردات خودروهای باکیفیت بنزینی و یا واردات و تولید خودروهای هیبریدی را بیش از پیش نشان می دهد.

تهران؛ مقام اول مصرف بنزین

کرامت ویس کرمی مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی طی روزهای گذشته اعلام کرده است از ابتدای سال تاکنون نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴.۵ درصد رشد مصرف بنزین را در استان تهران داشته‌ایم. متوسط مصرف روزانه بنزین در تهران در سال جاری حدود ۲۱ میلیون لیتر در روز بوده؛ برخی روزها این رقم به بیش از ۲۲ میلیون لیتر رسیده و در برخی روزها به ۱۸ میلیون لیتر هم رسیده است.

وی درباره میزان مصرف بنزین کشور،با اشاره به افزایش میزان مصرفت گفته است: شهریور امسال به‌صورت میانگین، روزانه ۱۳۳ میلیون لیتر بنزین در کشور توزیع شده که بی‌سابقه است. میانگین مصرف روزانه بنزین در هفته نخست مهرماه نیز به ۱۲۸ میلیون لیتر رسیده که باز هم رقمی بزرگ محسوب می‌شود و کاهش چشمگیری نیافته است.

گفت: میانگین مصرف روزانه بنزین از ابتدای سال جاری تا هفتم مهر ۱۲۴.۵ میلیون لیتر بوده که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با ۱۱۶ میلیون لیتر، ۷.۲ درصد رشد داشته است.

از طرفی به گفته محمد صادقی مدیر سامانه هوشمند سوخت در فروردین امسال، حدود ۳۱ میلیون کارت سوخت فعال در کل کشور در حال استفاده بوده است.

80 درصد خودروها در هر سوخت‌گیری 50 لیتر می‌زنند

رضا نواز سخنگوی صنف جایگاه داران در گفت و گو با تریبون اقتصاد از سهم بسیار کم سوخت گیری بالای 50 لیتر در جایگاه ها خبر داد و گفت: طبق آمار کمتر از 20 درصد سوختگیری خودروهای شخصی تا سقف 60 لیتر در هر بار بوده و 80 درصد از سوخت گیری ها 50 لیتر و کمتر می باشد.

به گفته وی با توجه به کاهش 10 لیتر در هر بار سوختگیری احتمال افزایش صف در جایگاه های بنزین بسیار کم بوده و با توجه به توزیع منظم بنزین در کل جایگاه های سوخت پیش بینی ها این است که اتفاق بخصوصی رخ نخواهد داد.

سخنگوی صنف جایگاه داران در رابطه با تولید و توزیع بنزین سوپر در جایگاه های سوخت گفت: تا زمانی که میزان مصرف بنزین معمولی کاهش چشمگیری نداشته باشد امکان تولید بنزین سوپر نداریم.

وی تاکید کرد: باید از تقاضای بنزین معمولی کم شود تا بخشی از ظرفیت پالایشگاه ها به تولید بنزین سوپر اختصاص پیدا کند. در غیر این صورت اولویت برای تولید و توزیع پاسخ به تقاضای بنزین معمولی است.

وی پیش تر در گفت و گویی اعلام کرده بود: بررسی میزان مصرف و سهم سوختگیری بنزین به نرخ آزاد و دولتی نسبت به زمان مشابه سال قبل نشان میدهد تمایل مردم به مصرف بنزین با نرخ آزاد افزایش چشمگیر داشته و در برخی ایام و شهرها تا حدود ۳۰ درصد با رشد همراه است.

کنار هم قراردادن این آمار و در نظر داشتن مباحث دیگری اعم از فرهنگ استفاده از خودروهای عمومی و ... جهت گیری برای گام بعدی مدیریت مصرف سوخت را نشان خواهد داد.

کیفیت قطعات مربوط به سوخت خودرو

شاخص های تولید کیفی خودروهایی که به طور روزانه تحویل متقاضیان و مصرف کنندگان ایرانی می شود نیز از مهمترین شاخصهایی است که در میزان مصرف بنزین تاثیر ویژه ای دارد. خودروهای تولید داخل اگرچه قابلیت و نیاز به استفاده از بنزین یورو 5 و یا سوپر را دارند اما کمبود و قطع تولید و توزیع بنزین سوپر، مالکان این قبیل خودروها را نیز از مصرف بنزین سوپر منصرف کرد.

در نهایت نگاه جامع به زوایای مختلف تولید و مصرف بنزین حکایت از این دارد که با کاهش 10 لیتر از میزان سوختگیری هر خودرو در جایگاه نمی توان این توقع را داشت که میزان مصرف مدیریت شود. با این اقدام تنها باید در انتظار صف های طولانی تر و تعدد مراجعه به جایگاه های سوخت ماند.