از تغییر سهمیه‌بندی تا واردات و اصلاح قیمت
تمام سناریوهای دولت برای قیمت بنزین و سهمیه سوخت
معضل ناترازی بنزین، کسری بودجه و ناتوانی در افزایش تولید، دولت چهاردهم را به سمت گران‌کردن قیمت بنزین سوق می‌دهد.
تریبون اقتصاد - مصرف بنزین طی شش ماه گذشته با رشد بیش از هفت درصد، به سقف 121 میلیون لیتر در روز رسیده است. حجم مصرف روزانه بنزین در کشور در حالی رو به افزایش است که به دلایل مختلف میزان تولید آن دچار عقب‌ماندگی شدید بوده و دولت برای تامین تقاضای روزانه ناچار به افزایش واردات است.
نخستین روز آبان‌ماه سال جاری، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور دولت چهاردهم در مجلس شورای اسلامی و پیش از تحویل لایحه بودجه سال آینده به ناترازی بنزین اشاره و از قیمت تمام شده 30 هزارتومان به ازای هر لیتر واردات سخن گفت.
اگرچه رئیس سازمان برنامه‌وبودجه همان روز و سخنگوی دولت چند روز بعد از آن در گفت‌وگو با رسانه‌ها اعلام کردند که هنوز تصمیم خاصی برای افزایش نرخ بنزین اخذ نشده و قطعاً با آمادگی مردم این اتفاق رخ خواهد داد؛ اما انتشار متن سخنرانی پزشکیان و تأکید بر ضرورت افزایش نرخ بنزین موجی از نگرانی به جامعه تزریق کرد. این موج روانی طی روزهای بعد و با افزایش تنش‌های بین‌المللی نقش خود را به‌عنوان عاملی برای افزایش قیمت در بازارها ایفا کرد.
دولت چهاردهم برای هرگونه تغییر در قیمت بنزین با چالش‌های فراوان اقتصادی و اجتماعی روبروست؛ بنابراین راهکارهای مختلفی را برای رسیدن به این هدف دنبال می‌کند. این راهکارها به‌طورقطع می‌بایست دارای پشتوانه علمی و عملیاتی بوده و با بهره‌گیری از تجارب دولت‌های پیشین، مسیری را دنبال کند که کمترین خسارات را به بار آورد.
تاریخچه افزایش نرخ بنزین بعد از انقلاب اسلامی
قیمت بنزین از نخستین افزایش 200 درصدی در سال 1359 تا به امروز 17 بار تغییر کرده است. دهه 50 و 60 تغییرات قیمت بنزین در بازه‌های زمانی 10 سال و 5 سال رخ داد اما در دهه 70 بیش از 5 بار نرخ بنزین تغییر کرد. دهه 80 اما قیمت بنزین به طور میانگین هر 1.5 سال یکبار دستخوش تغییر شد. مهم‌ترین این تغییرات را شاید بتوان کشف نرخ دم بنزین نام برد.
سه سال بعد از تصویب طرح ممنوعیت افزایش قیمت حامل‌های انرژی و بخصوص بنزین در مجلس هفتم (سال 1383) دولت نهم بنزین دونرخی را پایه گذاری کرد. نرخ اول لیتری 100 تومان برای بنزین سهمیه‌ای و نرخ دوم لیتری 400 تومان برای بنزین آزاد، و این آغاز مسیر 17 ساله بنزین دونرخی تاکنون بود.
واردات بنزین؛ ساده‌ترین راه‌حل مشکل ناترازی بنزین
باوجود سابقه تولید و صادرات بنزین در سال‌های گذشته، آسان‌ترین راهکار برای حل معضل قیمت بنزین با درنظرگرفتن ظرفیت و توان فعلی تولید، افزایش واردات است. سال قبل برای رفع مشکل ناترازی کمبود تولید نسبت به مصرف، دولت ناچار به برداشت از ذخایر استراتژیک شد؛ اما این برداشت هم امکان ایجاد برابری در میزان عرضه و تقاضای بنزین را ندارد؛ بنابراین اقدام به واردات بنزین از روسیه شد. فریدون عباسی در این مورد با اشاره به قیمت پایین بنزین در کشور گفت: قیمت هر لیتر بنزین بر اساس فوب خلیج‌فارس حدود ۵۵ سنت است. با این حساب ایران حدود ۲۲ میلیون و ۳۸۷ هزار دلار خرج واردات بنزین کرده است؛ بنزینی که هر لیتر آن با قیمت حدود ۲۸ هزار تومان وارد کشور می‌شود، به قیمت لیتری ۳ هزار تومان به مصرف‌کنندگان داخلی فروخته می‌شود.
طبق اسناد افشاشده از وزارت نفت، دولت ایران در سال 1403 بیش از 4 میلیارد دلار واردات سوخت داشته که 3 میلیارد دلار آن مربوط به بنزین و یک میلیارد دلار آن مربوط به گازوئیل است.
از طرفی باوجود حجم بالای قاچاق بنزین ارزان‌قیمت ایران به کشورهای همسایه و ناتوانی در کنترل آن، واردات بیش از 22 میلیون دلاری و خروج ارز برای پاسخ به تقاضایی که بخش زیادی از آن به دلیل فرسودگی شبکه حمل و نقل عمومی و خودروهای دولتی است، اقدامی غیراقتصادی و ضد منافع کشور تلقی می‌شود.
اجرای طرح سهمیه‌بندی و تخصیص بنزین به کد ملی
یکی دیگر از پیشنهاداتی که بعد از روی کار آمدن دولت چهاردهم توسط نمایندگان مجلس مطرح شده است تخصیص بنزین بدون درنظرگرفتن مالکیت خودرو به سرپرستان خانوار است.
وحید احمدی، نماینده مجلس در خصوص سخنان پزشکیان درباره عدم افزایش قیمت بنزین و اجرای عدالت با تخصیص سهمیه‌ای برای اجرای عدالت اجتماعی گفته است: اگر دولت بتواند در چارچوب طرح مدونی متناسب باعدالت اجتماعی سهم هر کسی از بنزین یارانه‌ای را اختصاص دهد، اتفاقات خوبی رخ می‌دهد. در این چارچوب، هر فرد صرف‌نظر از اینکه وسیله نقلیه دارد یا خیر، از سهمیه بنزین بهره می‌برد.
او با ذکر این نکته که در طرح اختصاص سهمیه بنزین به نفر به‌جای اینکه بنزین را به‌ازای هر خودرو اختصاص دهیم، به هر فرد میزانی از بنزین یارانه‌ای تعلق می‌گیرد گفت: افرادی که بیشتر از این سهمیه، مصرف بنزین دارند، باید آن را از بازار آزاد تهیه کنند. کسانی که بنزین اضافه دارند، می‌توانند آن را در این بازار آزاد به فروش برسانند.
احمدی اعتقاد دارد: اختصاص سهمیه بنزین به هر نفر به عدالت نزدیک است. در شرایط فعلی، کسانی که بیشترین امکانات را دارند، از بنزین یارانه‌ای بیشتری استفاده می‌کنند. اما کسانی که خودرو ندارند، از این یارانه بی‌نصیب هستند. درصورتی‌که دولت بتواند برنامه مناسب و واقعی در زمینه اختصاص سهمیه بنزین به نفر داشته باشد و آن را اجرایی کند، عدالت بیشتری در حوزه توزیع یارانه‌های بنزین شاهد خواهیم بود.
اصلاح قیمت بنزین و حل مشکل ناترازی
بعد از موافقت نمایندگان مجلس با کلیات لایحه بودجه 1404، حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس مدعی شد دولت چهاردهم قصد دارد در سال آینده بنزین را 40 درصد گران کند. طبق گفته این نماینده مجلس، دولت 20 هزار میلیارد تومان درآمد از محل افزایش قیمت بنزین لحاظ کرده است.
این در حالی است که اگر افزایش 40 درصدی قیمت بنزین واقعیت داشته باشدقیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای از 1500 تومان به هر لیتر 2100 تومان و قیمت هر لیتر بنزین آزاد از 3000 تومان به هر لیتر 4200 تومان تغییر خواهد کرد.
در کنار این تغییر قیمت برخی کارشناسان پیشنهاد نرخ سوم بنزین برای سه دهک بالای جامعه را نیز ارائه داده‌اند که به نظر می‌رسد در راستای حفظ عدالت در تحمیل تورم قیمت بنزین بین اقشار برخوردار، متوسط و پایین جامعه مؤثر باشد. اما اجرای این پیشنهاد پیش‌نیازهایی دارد که مهم‌ترین آن شناسایی دقیق دهک‌های برخوردار است.
