قرعه‌کشی یا بورس؛ آقایان بر سر محل فروش خودرو دعوا دارند

تریبون اقتصاد - سید محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت بعد از جلسه هیئت وزرا از مخالفت با عرضه خودرو در بورس کالا خبر داد. این موضوع در حالی توسط وزیر صمت اعلام شد که بند 9 بخش راهبردهای توسعه بخش صنعت، معدن و تجارت از برنامه وی در زمان اخذ رای اعتماد از مجلس  به "ساماندهی بازار کالاهای بادوام اعم از خودرو، لوازم خانگی" اختصاص داشت.

محمد اتابک وزیر صمت با اعلام این خبر گفت: هیچ‌کجای دنیا، عرضه خودرو در بورس اتفاق نمی‌افتد. عرضه خودرو باید به صورت رقابتی و از طریق بازار انجام شود، نه از طریق بورس؛ از این رو شورای رقابت در این زمینه نظر درستی داشته و خودرو باید در شرایط رقابتی به مردم عرضه شود.

از طرف دیگر وزیر اقتصاد دولت چهاردهم، عبدالناصر همتی نیز چندی پیش به‌ضرورت هماهنگی بین سه نهاد از جمله سازمان بورس، وزارت صنعت، معدن و تجارت و شورای رقابت تأکید و گفت: اگر این موضوع نهایی شود و آنها به توافق برسند، ما به‌عنوان وزارت اقتصاد موافق این اتفاق هستیم. همچنین باید زمینه و امکانات آن برای وزارت صمت فراهم شود. اگر وزارت صمت اعلام آمادگی کند از نظر ما و سازمان بورس مانعی برای این کار وجود ندارد.

فارغ از دلایل بدعت ورود بورس کالا به عرضه خودرو، شاید بتوان ابتدا به این موضوع پرداخت که وزیر فعلی صمت قطعاً به ناکارآمدی و مشکلات سامانه یکپارچه عرضه خودرو واقف بوده و به طور حتم از زمان نخستین عرضه خودرو در بورس کالا  و تمایل خودروسازان به عرضه محصولات در بورس کالا اشراف کافی دارد.

سؤال مهم در خصوص این نکته این است که قطعاً در هیچ کشوری عرضه خودرو در بورس انجام نمی‌شود؛ اما آیا تجربه‌ای مشابه سامانه یکپارچه خودرو در دنیا برای فروش خودرو وجود دارد یا خیر؟

بورس کالای وزارت اقتصاد

شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ با درهم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد.

از مزایای معامله خودرو در بورس کالا می‌توان به این مورد اشاره کرد که برای خرید خودرو در بورس کالا، خریداران باید ابتدا در سامانه بورس کالا ثبت‌نام کنند و پس از آن، در زمان مشخصی که خودروها عرضه می‌شوند، در مزایده‌ها شرکت کنند. خریداران باید مبلغی را به‌عنوان پیش‌پرداخت واریز کنند و در صورت برنده‌شدن، مابقی مبلغ را پرداخت کنند. این شیوه خرید به‌تدریج در حال گسترش است و می‌تواند به بهبود وضعیت بازار خودرو کمک کند. قیمت‌ها در بورس کالا به‌صورت شفاف و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند که می‌تواند به کاهش قیمت‌های غیرمنصفانه کمک کند.

با ورود خودرو به بورس، خریداران می‌توانند با یکدیگر رقابت کنند و این امر می‌تواند به افزایش کیفیت و بهبود خدمات تولیدکنندگان منجر شود. خرید مستقیم از تولیدکننده از طریق بورس کالا به کاهش نقش واسطه‌ها و دلالان کمک می‌کند که می‌تواند به نفع خریداران باشد. در بورس کالا، معمولاً مدل‌ها و برندهای مختلف خودرو عرضه می‌شوند که به خریداران انتخاب‌های بیشتری می‌دهد.

معایب خرید خودرو از بورس کالا

اما در کنار این مزایا اشکالاتی به معاملات بورس وارد است. بسیاری از مردم هنوز با فرایند خرید خودرو در بورس کالا آشنا نیستند و ممکن است از شرکت در آن خودداری کنند. قیمت‌ها در بورس ممکن است نوسانات زیادی داشته باشند و این امر می‌تواند برای خریداران ریسک‌زا باشد. ممکن است تعداد خودروهای عرضه‌شده در بورس محدود باشد و این می‌تواند منجر به رقابت شدید و افزایش قیمت‌ها شود. فرایند ثبت‌نام و شرکت در مزایده‌ها ممکن است برای برخی کاربران پیچیده و زمان‌بر باشد. ضمناً در برخی موارد، خریداران ممکن است با تأخیر در تحویل خودرو مواجه شوند که می‌تواند نارضایتی ایجاد کند.

سامانه یکپارچه وزارت صمت

بعد از حدود 5 سال ثبت نام خودرو در سایت خودروسازان و رانت و تخلفات بسیار در نتایج قرعه کشی خودرو، سامانه یکپارچه فروش خودرو در 13 اردیبهشت 1401 توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) با هدف افزایش رضایت مردم و شفاف‌سازی مراحل نام‌نویسی و خرید خودرو راه‌اندازی کرد. از این طریق، تمام فرایندهای فروش خودرو که قبلا از طریق سایت‌های شرکت‌های خودروسازی انجام می‌شد، متمرکز شده و از طریق این سامانه انجام می شد.

از ویژگی‌های این سامانه می‌توان به دسترسی آنلاین اشاره کرد. کاربران می‌توانند از هر نقطه‌ای به سامانه دسترسی داشته و ثبت‌نام خود را در فرایندی ساده انجام دهند.

کاربران از وضعیت ثبت‌نام خود و مراحل بعدی از طریق پیامک مطلع شده و با حذف مراحل حضوری، زمان و هزینه‌های مربوط به ثبت‌نام کاهش می‌یابد.

اشکالات سامانه یکپارچه خودرو

اما سامانه یکپارچه ثبت‌نام خودرو باوجود مزایای فراوان و اهداف تعریف شده، چندین اشکال و چالش نیز دارد که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد:

مشکلات فنی فراوان به دلیل مراجعه تعداد زیادی کاربر در مدت زمانی محدود که اعلام شده بود، عدم دسترسی مداوم و قطعی‌های بلندمدت، خطاهای نرم‌افزاری یا مشکلات رابط کاربری که اغلب کاربران با آن مواجه بودند/ فرایندهای احراز هویت طولانی و زمان بر در کنار اطلاع‌رسانی ناکافی و عدم شفافیت در اولویت‌بندی گوشه‌ای از معایب این سامانه است.

از طرف دیگر در برخی موارد، تعداد خودروهای موجود برای ثبت‌نام محدود است و این می‌تواند باعث نارضایتی کاربران شود. پشتیبانی ناکافی و عدم پاسخگویی سریع در مواقع بروز مشکلات، عدم وجود منابع آموزشی نیز خود به عاملی برای ایجاد یک بازار جدید برای نمایندگی‌های شرکت‌های خودرویی و کسب درآمد بادآورده شده بود.

اهداف مشترک و دعوای سامانه علیا و سفلی

سامانه یکپارچه ثبت‌نام خودرو دو هدف داشت؛ به تعادل رسیدن قیمت‌ها و در نهایت حذف قیمت‌گذاری دستوری  و شفاف‌سازی در معاملات. هر دوی این اهداف را می‌توان در بورس کالا نیز دنبال کرد.

نکته مغفول در بین دعوای وزارت راه و وزارت صمت این است که باتوجه‌به تقاضای انباشته و عقب بودن شرکت‌های خودرویی از تعهدات خود، در واقع تفاوتی برای استفاده آنلاین از سامانه یکپارچه یا ثبت‌نام و اخذ کد بورسی برای متقاضیان واقعی اهمیتی ندارد. آنچه برای متقاضی و مصرف‌کننده واقعی مهم است قیمت، کیفیت و زمان تحویل خودرو است. اغلب ثبت‌نام‌های سامانه یکپارچه بیش از یک سال تأخیر در تحویل داشته و نوبت‌های طولانی‌مدت برای مشتری در نظر گرفته می‌شود که اغلب این نوبت گذاری‌ها در زمان سررسید تمدید شده و خودروساز ناچار به پرداخت خسارت تأخیر تحویل می‌گردد. اما در بورس کالا در مدت‌زمان مشخص و بدون درنظرگرفتن زمان ورود به سامانه و ثبت تقاضا طی مدتی مشخص هزینه‌های لازم اخذ و در مدت مشخص خودرو تحویل می‌گردد.

از سوی دیگر آشفتگی قیمت در بازار آزاد خودرو و سود دلالان با هیچ‌یک از این دو روش کنترل نشده و نقش کم‌رنگ نهادهای بالادستی مانند سازمان بازرسی کل کشور، سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و شورای رقابت  نیز نتوانسته است گامی در راستای حل مشکلات تأمین خودرو برای مصرف‌کننده واقعی بردارد.

در نهایت باید دید شورای‌عالی بورس و بورس کالا در وزارت اقتصاد موفق می‌شوند حرفشان را به کرسی بنشانند یا یا شورای رقابت و وزارت صمت با سامانه یکپارچه عرضه خودرو؟