در سال ۱۹۷۹، یک آزمایش استخراج فلزات از بستر اقیانوس انجام شد و حالا پس از ۴۴ سال، اثرات آن را می‌فهمیم

تریبون اقتصاد- همه‌جا صحبت از انرژی پاک است، از خودروهای برقی گرفته تا خانه‌های هوشمند و پنل‌های خورشیدی. اما این آیندهٔ سبز بدون باتری‌های قوی و بادوام شدنی نیست. و این باتری‌ها، بدون فلزاتی مثل نیکل، کبالت و منگنز معنا ندارند.

به گزارش یک پزشک، تا به حال این فلزات را از دل کوه و جنگل بیرون می‌کشیدند؛ با هزینه‌های محیط‌زیستی سنگین، مثل نابودی جنگل‌ها و زیستگاه‌ها. برای همین، حالا نگاه‌ها به اعماق اقیانوس افتاده؛ جایی که گوی‌های فلزی کوچکی به نام «ندول‌های منگنز» (Manganese Nodules) مثل سیب‌زمینی کف دریا پخش شده‌اند.

این ندول‌ها پر از همان فلزاتی‌اند که کارخانه‌های باتری‌سازی برایشان سر و دست می‌شکنند. اما یک سؤال جدی این وسط هست: آیا بیرون کشیدن این گنجینه‌ها از بستر دریا آسیبی به همراه ندارد؟ اگر دارد، تا کجا و برای چه مدتی؟

۴۴ سال پیش، یک زخم قدیمی بر بستر دریا؛ و حالا نگاه دوباره

در سال ۱۹۷۹، تیمی از پژوهشگران بخشی از کف اقیانوس آرام را در منطقه‌ای به نام «زون کلاریون–کلیپرتون» (Clarion–Clipperton Zone) شخم زدند تا ببینند استخراج در اعماق چطور رفتار می‌کند. حالا، چهار دهه و اندی گذشته، و تیمی دیگر به همان نقطه برگشته‌اند تا ببینند زمینِ آن پایین چطور با این زخم کنار آمده.

آنچه دیدند، حیرت‌انگیز بود. رد ماشین‌هایی که ۴۴ سال پیش از آنجا رد شده بودند، هنوز به‌وضوح دیده می‌شد. انگار همین دیروز آنجا بودند. این یعنی بازیابی و ترمیم در اعماق دریا، به طرز باورنکردنی کند پیش می‌رود. ولی نکتهٔ امیدوارکننده اینجاست: حیات، آرام‌آرام در حال بازگشت است.

موجودات کوچک، مثل زینوفیوفورهای (Xenophyophores) عجیب و نرم‌تن، دوباره در خاکِ به‌هم‌ریختهٔ کف دریا لانه کرده‌اند. این نخستین نشانه‌های واقعی از بازگشت زندگی‌ست، آن‌هم در نقطه‌ای که قرار است آیندهٔ استخراج فلزات باتری در آن رقم بخورد.

موجودات ریز برگشته‌اند، اما جای خالی بزرگ‌ترها حس می‌شود

در پژوهش جدید، نشانه‌هایی از بازگشت حیات در میان شیارهای باقی‌مانده از ماشین‌آلات دیده شد؛ اما فقط موجودات ریز و متحرک. جانوران بزرگ‌تر، آن‌هایی که به بستر دریا چسبیده‌اند و جابه‌جا نمی‌شوند، هنوز نیامده‌اند. حتی اثری ازشان نیست.

این سکوتِ سنگین در بخش‌هایی از کف دریا می‌تواند به‌معنای یک زنگ خطر جدی باشد. شاید این گونه‌ها اصلاً دیگر نتوانند برگردند. شاید بخشی از حیات دریایی، با یک برداشت ساده برای همیشه از بین برود. حالا فرض کنید در آینده، نه چند متر، بلکه هزاران کیلومتر مربع کف دریا با همین روش استخراج شود. چه می‌شود؟

مه غلیظی از رسوبات؛ خطر پنهان در دل آب

یکی دیگر از نگرانی‌های جدی دربارهٔ استخراج از بستر دریا، مسئله‌ای‌ست به نام «ابرهای رسوبی» (Sediment Plumes). وقتی ماشین‌ها ندول‌ها را از دل زمین بیرون می‌کشند، موجی از ذرات ریز و معلق در آب پخش می‌شود. این ذرات می‌توانند مثل گرد و غبار جلوی نفس کشیدن و تغذیه جانوران دیگر را بگیرند.

اما در این پژوهش، خبری از فاجعه نبود. تیم تحقیق متوجه شد که این گرد و غبار، در بلندمدت آسیب چشم‌گیری به تعداد جانوران وارد نکرده. البته این نتیجه فقط درباره همین یک نقطهٔ کوچک صدق می‌کند. و این یعنی همچنان باید مراقب بود، چون وضعیت در مقیاس بزرگ‌تر می‌تواند کاملاً متفاوت باشد.

بزرگ‌ترین سؤال هنوز بی‌جواب مانده: آیا حیات دریایی را برای همیشه از دست می‌دهیم؟

شاید پژوهش امروز به ما کمک کرده تا بهتر بفهمیم کف دریا بعد از استخراج چطور نفس می‌کشد. اما هنوز مهم‌ترین دغدغه بی‌پاسخ مانده: آیا با این کار داریم تنوّع زیستی (Biodiversity) را به‌طور غیرقابل‌بازگشت از بین می‌بریم؟

در حال حاضر، حدود ۳۰٪ از منطقهٔ موردنظر به‌عنوان «منطقهٔ حفاظت‌شده» (Protected Area) علامت‌گذاری شده است. اما مشکل اینجاست که هنوز درست نمی‌دانیم دقیقاً چه موجوداتی در آنجا زندگی می‌کنند. تا وقتی ندانیم چه چیزی را داریم حفظ می‌کنیم، چطور می‌توانیم مطمئن شویم چیزی را از دست نمی‌دهیم؟

پژوهشگران تأکید دارند که باید تمرکز آینده، روی شناخت بهتر این مناطق حفاظت‌شده باشد. شاید فقط با شناخت بیشتر، بتوانیم بین نیاز صنعت و حفظ طبیعت، توازن بهتری پیدا کنیم. آیندهٔ انرژی پاک نباید به قیمت خاموش شدن حیات در اعماق اقیانوس تمام شود.

منبع: نیچر